Yazdır

Özgün Çalışma/Original Article
Mikrobiyol Bul 2013; 47(3): 442-460

Türkiye'de 2011 Yılı Sonuna Kadar İzolasyonu Bildirilen Salmonella Serovarları

Salmonella Serovars Isolated in Turkey Up to the End of Year 2011

Kurtuluş TÖRECİ1, Birsel ERDEM2, Betigül ÖNGEN1

1 İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi, Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, İstanbul.

1 Istanbul University Istanbul Faculty of Medicine, Department of Medical Microbiology, Istanbul, Turkey.

2 Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, Ankara.

2 Ankara University Faculty of Medicine, Department of Medical Microbiology, Ankara, Turkey.

ÖZET

Salmonella cinsindeki bakterilerin 2600'dan fazla serovarı bulunmaktadır. Bir ülkede izole edilmiş serovarların ve kaynaklarının bilinmesi önem taşımakta ve o ülkede daha sonra izole edilecek yeni Salmonella serovarlarının tanımlanmasında yardımcı olmaktadır. Ülkemizde bir Salmonella referans merkezinin olmaması nedeniyle Türkiye'de izole edilen Salmonella serovarları ve sayısı, başlıca Aksoycan'ın çeşitli yıllarda yaptığı derlemelerde ve 1991 yılında Töreci ve Anğ'ın oluşturduğu listede bildirilmiştir. Bu meta-analiz çalışmasında, 2011 yılı sonuna kadar Türkiye'de insan ve insan dışı kaynaklardan izole edildiği bildirilen Salmonella serovarlarının belirlenmesi ve listelenmesi amaçlanmıştır. Bu serovar listesini oluşturmak için Türkiye'deki süreli yayınlar, uluslararası yayınlar, kütüphaneler, anabilim dalı ve kişisel arşivler, yayın listeleri, tezler, kongre ve diğer bilimsel toplantı kitapları mümkün olabildiğince araştırılmış; Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti üyelerine web sayfasında ve elektronik posta ile duyuru yapılarak Salmonella serovarları ile ilgili yayınlar istenmiştir. Oluşturulan listede serovarların adlarında ve antijen formüllerinde son yıllarda yapılan değişiklikler de belirtilmektedir. Türkiye'de 2011 yılı sonuna kadar izolasyonu bildirilen serovarların sayısı 129'dur. Bunların 53'ü insandan, 38'i insan ve insan dışı örneklerden, 38'i insan dışı örneklerden izole edilmiştir. Böylece insandan 91 serovar izole edilmiş olmaktadır. Serogrup 0:4 (B)'den 27; serogrup 0:7 (C1)'den 23; serogrup 0:8 (C2-C3)'den 25; serogrup 0:9 (D1)'den 16; serogrup 0:3,10 (E1)'den 8; serogrup 0:28 (M)'den 5 serovar bildirilmiştir. Bilinen 2600'ü aşan serovardan sadece ikisi dünyada ilk defa Türkiye'de izole edilmiştir: 1969 yılında S. İstanbul (8:z10:e,n,x) ve 1977 yılında S. Adana (43:z10:1,5). S.Boecker ( [1],6,14,[25] )'in 1 ve 25 O antijenlerini içeren suşlar dünyada ilk defa 1967 ve 1971 yıllarında Türkiye'de izole edilmiştir. Ayrıca Salmonella enterica subsp enterica'nın hareketsiz izolatları da bildirilmiştir. Bu arada Salmonella'larda S-R değişikliği sırasında meydana çıkan T1 antijenini içeren T1: b: e,n,x antijen formüllü bir suş da 1967 yılında insan dışı örneklerden izole edilmiş ve Salmonella Benfica'nın S-R değişimi olabileceği bildirilmiştir. Bir ülke için yeni olan bir Salmonella izolasyonu bildirilirken yalnız serovarın adını vermekle yetinilmemeli, antijen yapısı ve tanımlama yöntemi açıkça belirtilmelidir.

Anahtar sözcükler: Salmonella; serovar; Türkiye.

ABSTRACT

Bacteria in Salmonella genus are separated into more than 2600 serovars. It is important that the isolated serovars and their sources are known in a certain country. This will help the identification of new Salmonella serovars that will be isolated later on. Since there is no Salmonella reference center in Turkey, Salmonella serovars isolated in Turkey were mainly reported by the articles of Aksoycan's manuscripts in various years, and in the list of Töreci and Anğ in 1991. The aim of this meta-analysis was to detect and prepare a list for all the Salmonella serovars isolated from human and non-human samples in Turkey up to the end of 2011. In creating this serovar list, libraries, personal and institutional archives, theses, publication lists, books published after scientific meetings and congresses, and international and local periodicals have been explored, and members of Turkish Microbiology Society are communicated via the web site of the society and personal e-mail addresses, and their publications regarding Salmonella serovars were requested. The list also includes the modifications on the names and antigenic formulae of the serovars that were carried out in recent years. The number of serovars isolated in Turkey up to the end of 2011 is 129. Fifty three of them were isolated from humans, 38 from humans and non-human samples, and 38 from non-human samples. The total number of serovars isolated from humans is 91. Twenty seven serovars from serogrup 0:4 (B); 23 serovars from serogrup 0:7 (C1); 25 serovars from serogrup 0:8 (C2-C3); 16 serovars from serogrup 0:9 (D1); 8 serovars from serogrup 0:3,10 (E1) and 5 serovars from serogrup 0:28 (M) have been reported. Only two of the more than 2600 serovars known were isolated firstly in Turkey: S. Istanbul (8:z10: e,n,x) in 1969 and S. Adana (43:z10:1,5) in 1977. Previously, serovars containing 1 and 25 O antigen of S. Boecker ([1],6,14,[25]) were isolated in 1967 and 1971 for the first time in Turkey. In 1967, a serovar containing T1 antigen that appears during S-R alteration in Salmonella, with (T1: b: e,n,x) antigen formula has been isolated from non-human samples and was reported to be a probable S-R alteration of Salmonella Benfica. Furthermore, non-motile isolates of Salmonella enterica subsp enterica serogrup 0:7 (C1) and serogrup 0:9 (D) were reported as well. While reporting a new Salmonella isolation in a country one should not be content with only giving the name of the serovar, but also emphasize the antigenic structure and the identification method clearly.

Key words: Salmonella; serovar; Turkey.

Geliş Tarihi (Received): 22.03.2013 • Kabul Ediliş Tarihi (Accepted): 29.05.2013

GİRİŞ

Salmonella cinsindeki bakterilerin antijen yapılarına göre 2600'ü aşan serovara ayrılması, epidemiyolojik çalışmalarda başka bir bakteri cinsi için uygulanmamış bir olanak sağlamıştır. Bu durum o kadar önemsenmiştir ki, uzun bir süre serovarlar türler gibi kabul görmüş ve adlandırılmış, klasik mikrobiyoloji kitaplarında uzun listeler halinde sunulmuştur.

Bir ülkede izole edilmiş serovarların ve kaynaklarının bilinmesi, o ülkede daha sonra izole edilecek Salmonella'ların tanımlanmasında önem taşımakta ve yardımcı olmaktadır. Türkiye'de izole edilen serovarlar 1940'lı yıllarda bildirilmeye başlanmış, daha sonra Aksoycan'ın çeşitli yıllarda yaptığı derlemeler yayınlanmıştır1-7. Buna ek olarak 1991 yılında Töreci ve Anğ8, serovarların tablo halinde listesini oluşturmak suretiyle bu konuya büyük katkı sağlamışlardır. Bu meta-analiz çalışmasının amacı da, 2011 yılı sonuna kadar Türkiye'de izole edildiği saptanan serovarların derlenmesi ve liste halinde sunulmasıdır.

GEREÇ ve YÖNTEM

Çalışmamızda, Türkiye'de 2011 yılı sonuna kadar insan ve insan dışındaki diğer kaynaklardan izole edildiği bildirilen Salmonella serovarlarının listelenmesi için aşağıda belirtilen yöntemler uygulandı:

a) PubMed ve Web of Science aracılığıyla Türkiye'den bildirilen uluslararası yayınlar tarandı.

b) Türkiye'deki süreli yayınların [Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, Ankem Dergisi, Flora Dergisi, İnfeksiyon Dergisi, İstanbul Tıp Fakültesi Dergisi [Eski adıyla Tıp Fakültesi Mecmuası (İstanbul)], Klimik Dergisi, Mikrobiyoloji Bülteni, Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi (Eski adıyla Türk Hıfzıssıhha ve Tecrübi Biyoloji Mecmuası), Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti Dergisi, Türk Veterinerlik ve Hayvancılık Dergisi] arşivleri tarandı.

c) Başta Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi (http://tez2.yok.gov.tr/) olmak üzere çeşitli kütüphanelerden Salmonella konulu yüksek lisans, doktora ve uzmanlık tezleri tarandı.

d) Kongre, panel, sempozyum ve diğer bilimsel toplantı kitapları araştırıldı.

e) Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti üyelerine derneğin web sayfasında ve elektronik posta ile duyuru yapılarak Salmonella serovarları ile ilgili yayınları istendi.

f) Salmonella konusunda çalışmaları ile tanınan uzman ve araştırmacıların kişisel yayın listeleri ve makaleleri araştırıldı.

g) 1933 yılından 1996 yılı sonuna kadar İstanbul Üniversitesi, İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı (eski adıyla Mikrobiyoloji, Tropikal Hastalıklar ve Parazitoloji Kürsüsü)'nda yapılan Salmonella konulu araştırmalar anabilim dalının yayımladığı hizmet, öğretim, araştırma kılavuzları9-13 aracılığıyla belirlendi ve sonrasında makalelerin orijinallerine ulaşılmaya çalışıldı.

h) Makaleler, online olarak ulaşılabildiği kadarıyla tüm kütüphanelerde ve ayrıca bugün yayımlanmayan İstanbul Seririyatı Mecmuası gibi dergiler ve diğerleri Ankara Üniversitesi ve İstanbul Üniversitesi kütüphanelerinde, anabilim dalı kütüphanelerinde ve kişisel kütüphanelerde arandı. Ulaşılan makalelerin kaynaklarındaki makalelere yeniden ulaşılmaya çalışıldı.

i) Ulaşılan makale, tez ve bildirilerde 2011 yılı sonuna kadar Türkiye'de izolasyonu bildirilen Salmonella serovarları, izole edildiği kaynak (insan ya da insan dışı) ve ilk bildirim tarihine göre değerlendirilerek serovar listesi oluşturuldu.

j) Oluşturulacak olan listede Töreci ve Anğ'ın8 1991 yılında oluşturdukları serovar tablosu temel alındı. Listede her serovarın yalnız insandan (İ), hem insan hem insan dışı canlı veya cansız ortamdan (İ + D) veya yalnız insan dışı canlı veya cansız ortamdan [diğer, (D)] izole edildiği belirtildi ve her iki kaynakla ilgili ilk bildirimlere ait literatürün verilmesine gayret edildi.

k) Salmonella'ların adlandırılmasında ve antijen formüllerinin gösterilmesinde son yıllarda yapılan birçok değişiklik mevcuttur14. Bir tarihte bir adla bildirilen serovar bugün başka bir adla adlandırılabilmekte ya da bazı antijenlerin bazı suşlarda bulunmaması ya da faj konversiyonu nedeniyle bulunması sonucu serovarın antijenik formülünün yazılmasında değişiklik yapılabilmektedir. Bu gibi durumlar listede dip not verilerek belirtildi.

BULGULAR

Yapılan meta-analiz sonucu, Türkiye'de 2011 yılı sonuna kadar izolasyonu bildirilmiş olan Salmonella serovarlarının kaynağına göre serogruplara dağılımı Tablo I'de gösterilmiştir. Buna göre Türkiye'de 2011 yılı sonuna kadar izolasyonu bildirilen serovar sayısı 129'dur. Bunların 53'ü insandan, 38'i insan ve diğer kaynaklardan, 38'i insan dışı kaynaklardan izole edilmiştir. Bu şekilde insandan 91 serovar izole edilmiş olmaktadır. Tablo II'de bu serovarların serogrupları; yalnız insandan (İ) veya insan ve insan dışı kaynaklardan (İ + D) veya yalnız insan dışı kaynaklardan (D) izole edildiği, White-Kauffmann-Le Minor (WKL) şemasına14 göre serovara verilen özel ad ve antijenik formül gösterilmiş, izolasyonlara ait ilk bildirimler verilmeye çalışılmıştır.


Tablo I

Tablo II

Salmonella enterica subsp. enterica'nın hareketsiz izolatları da bildirilmiştir. S.enterica subsp. enterica (6,7: - : - ) 1988 yılında insandan111, 1998 yılında insan dışı örneklerden137; S.enterica subsp. enterica (9,12: - : - ) 1995 yılında insandan138 izole edilmiştir. Bu arada Salmonella'larda S-R değişikliği sırasında ortaya çıkan T1 antijenini içeren T1: b: e,n,x antijen formüllü bir suş da insan dışı örneklerden izole edilmiş ve Salmonella Benfica'nın S-R değişimi olabileceği bildirilmiştir68. Tabloda yer verilemeyen bu izolasyonlara dikkat çekmek yerinde olacaktır.

TARTIŞMA

Bir bakterinin morfolojik ve biyokimyasal yöntemlerle Salmonella olarak tanımlanmasından sonra serovarının belirlenmesi, Salmonella'ların antijenlerine karşı hazırlanmış faktör serumları ile yapılan lam aglütinasyonu ile yapılır. Bütün faktör serumlarının her laboratuvarda bulundurulması hem olanaksız hem de gereksizdir. Bu faktör serumları ancak Hamburg, Paris ve Atlanta'daki uluslararası Salmonella merkezlerinde bulunur ve yeni bir serovarın tespiti bu merkezlerin yardımıyla gerçekleşir. Rutin mikrobiyolojik tanı laboratuvarlarının (tıp, veterinerlik, çevre, su kaynakları gibi çalışma konularına göre) o ülkede sık olarak izole edilen serovarları tanımlamaya yetecek faktör serumlarını bulundurmaları yeterlidir. Ancak bu gereksinim bile pek az laboratuvar tarafından sağlanır; izole edilen suşun Salmonella olduğunu teyit edecek birkaç polivalan serumu bulundurulmakla yetinilir. İzolat, ya sadece cins düzeyinde tanımlanarak "Salmonella cinsinde bir bakteri" diye bildirilir veya daha ileri tanımlama için ülkemizde Salmonella'larla çalışan uzman kişilere ya da uluslararası belirli merkezlere gönderilir1-3. Türkiye'de ulusal bir Salmonella referans merkezinin halen oluşturulmamış olması, izolasyonu bildirilen Salmonella serovarlarının az sayıda olmasına yol açmaktadır. Bazı ülkelerde bir yılda izole edilen serovar sayısı bile Türkiye'de bugüne kadar bildirilen sayıyı aşmaktadır.

Töreci ve Anğ8 tarafından 1991 yılında hazırlanan Salmonella serovarları listesinde Türkiye'de izolasyonu bildirilen serovarların sayısı 94 olup, yalnız insandan izole edilen serovarlar 42, insan ve diğer kaynaklardan izole edilenler 20, yalnız insan dışı kaynaklardan izole edilenlerin sayısı ise 32'dir. Böylece insandan izole edilmiş serovar sayısı 62 olmaktadır. Bizim çalışmamızda hazırlanan listede ise Türkiye'de 2011 yılı sonuna kadar izolasyonu bildirilen serovar sayısı 129 olup, bunların 53'ü insan, 38'i insan ve diğer kaynaklar, 38'i ise insan dışı kaynaklardan izole edilmiştir. Bu şekilde insandan izole edilen serovar sayısı 91'dir.

Bilinen 2600'ü aşkın serovardan sadece ikisi dünyada ilk defa Türkiye'de izole edilmiştir. Bunlardan S. İstanbul 1969 yılında Özek ve arkadaşları94 tarafından kurbağa karaciğerinden izole edilmiş, antijen formülü Hamburg'daki Salmonella merkezine de doğrulatılmış ve günümüzde genel olarak kabul edilen kural nedeniyle izole edildiği yere göre adlandırılmıştır. S. İstanbul daha sonra Özakın ve arkadaşları93 tarafından insandan da izole edilmiştir. İkinci serovar S. Adana'dır. Ewing'in139 1986 yılında yayımlanan kitabında yer almış, 1977 yılında CDC'ye "Türkiye'den bir bebek dışkı kültürü" kaydı ile gönderildiği bildirilmiş, dolayısıyla S. Adana'nın ilk defa Türkiye'de izole edilen bir serovar olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca halen listede [1],6,14,[25]:l,v:1,7 formülü ile yer alan S. Boecker'in daha önce 6,14:l,v:1,7 formülü ile bilindiğini; İstanbul'da 6,14; 1,6,14 ve 1,6,14,25 O antijenleri içeren suşların izolasyonunun Özek ve arkadaşları123,140 tarafından bildirilmesi nedeniyle antijen formülünün şimdiki şekle dönüştürüldüğünü, dolayısıyla 1 ve 25 O antijenlerini içeren suşların da ilk defa Türkiye'de izole edildiğini kaydetmek uygun olabilir.

Bir ülkede sık olarak izole edilmeyen veya farklı bir kaynaktan ilk defa izole edilen bir Salmonella serovarının izolasyonu bildirilirken yalnız serovarın adını bildirmekle yetinmemeli, antijen formülü ve antijenik yapının saptanması için yapılanlar açıkça belirtilmelidir.

Ülkemizde, dergi, makale, toplantı ve sempozyum tutanaklarına erişmek çok defa zor olmakta, hatta bazen hiç mümkün olamamaktadır. Bu nedenle bu listede bazı eksiklerin olması ya da kaynaklar ile ilgili hataların mevcudiyeti kaçınılmazdır. Bu tip eksik ve hataların saptanması halinde durumun iletişim adresine bildirilmesi, düzeltmelerin yapılmasına olanak sağlayacak ve daha güvenilir bir bilimsel verinin oluşturulmasını sağlayacaktır. Ayrıca 2012 yılında saptanan ve sonrasında izole edilecek yeni serovarların bildirilmesi de listenin periyodik olarak güncellenmesini ve canlı tutulmasını sağlayabilir.

KAYNAKLAR

  1. Çelik OŞ. İstanbul'da görülen tifo vakalarında tifo basili tipleri. İst Seririyatı Mec 1936; 18(6): 92-7.
  2. Erzin N, Payzın S. Salmonella'ların epidemiyolojisi ve Türkiye'deki intişarları. Türk Hij Den Biyol Derg 1947; 7(2): 5-52.
  3. Payzın S. Muhtelif tiplerdeki Salmonella basillerinin Türkiye'de yaptıkları intanlar ve bunlardan çıkarılan pratik sonuçlar. Türk Hij Den Biyol Derg 1947; 7(3): 47-58.
  4. Aksoycan N. Memleketimizde 1966 senesi sonrasına kadar tesbit edilen Salmonella serotipleri ve bulundukları yerler. Mikrobiyol Bul 1967; 1(3): 171-6.
  5. Aksoycan N. Memleketimizde 1972 yılı başlarına kadar tesbit edilen Salmonella serotipleri ve bulundukları yerler. Mikrobiyol Bul 1972; 6(1): 51-9.
  6. Aksoycan N. Türkiye'de 1980 yılı ortalarına kadar tesbit edilen Salmonella serotipleri. Türk Mikrobiyol Cem Derg 1980; 10(1-2): 15-7.
  7. Aksoycan N. Türkiye'de 1987 yılı sonuna kadar saptanan Salmonella-Arizona serotipleri. İnfeksiyon Derg 1988; 2(1): 5-8.
  8. Töreci K, Anğ Ö. Türkiye'de saptanmış olan Salmonella serovarları ve salmonellozların genel değerlendirilmesi. Türk Mikrobiyol Cem Derg 1991; 21(1): 1-18.
  9. Çetin ET. İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Mikrobiyoloji, Tropikal Hastalıklar ve Parazitoloji Kürsüsü, Hizmet, Öğretim, Araştırma Kılavuzu. İst Tıp Fak Monografi Serisi No. 50, 1970.
  10. Çetin ET, Töreci K. İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Mikrobiyoloji, Tropikal Hastalıklar ve Parazitoloji Kürsüsü, 1970-1974 yıllarındaki Öğretim, Kamu Hizmeti, Araştırma Kılavuzu. İst Tıp Fak Mecm Monografi Serisi No. 69, 1976.
  11. Çetin ET, Töreci K, Eraksoy H. İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Mikrobiyoloji, Tropikal Hastalıklar ve Parazitoloji Kürsüsü, 1975-1980 yıllarındaki Öğretim, Kamu Hizmeti, Araştırma Kılavuzu. İst Tıp Fak Yayınları No. 132 (Rektörlük No. 2879), 1981.
  12. Çetin ET, Töreci K, Badur S, Çelik G, Türkoğlu S. İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, 1981-1985 yıllarındaki Öğretim, Kamu Hizmeti, Araştırma Kılavuzu, 1986.
  13. Anğ Ö, Türkoğlu S, Küçükbasmacı Ö. İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, Öğretim, Kamu Hizmeti, Araştırma Kılavuzu 1986-1996, 1997.
  14. Grimont PAD, Weill F-X. Antigenic formulae of the Salmonella serovars. WHO Collaborating Center for Reference and Research on Salmonella (WHOCC-Salm). 2007, 9th ed. Institut Pasteur, Paris. http://www.pasteur.fr/ip/portal/action/WebdriveActionEvent/oid/01s-000036-089.
  15. Erden F. Ağır seyreden bir Para A vakası. Türk Tıp Cem Mecm 1936; 2: 133. (Kaynak 134'de site edilmiştir)
  16. Erdem B, Willke A, Aksoycan N, Sağanak İ. Türkiye'de ilk defa izole edilen Salmonella nitra serovarı. İnfeksiyon Derg 1989; 3(1): 49-50.
  17. Yücel A, Samastı M, Mamal M. Yurdumuzda ilk defa izole edilen Salmonella makoma ve Salmonella arechavaleta kökenleri. Türk Mikrobiyol Cem Derg 1987; 17(3-4): 103-9.
  18. Aksoycan N. Memleketimizde ilk defa tespit edilen Salmonella bispebjerg bakterisi. Mikrobiyol Bul 1970; 4(3): 90-1.
  19. Braun H, Özek Ö. Salmonella grubunun bakteriyolojisi. Tıp Fak Mec Monografi Serisi No: 1, 1946.
  20. Tokgöz SK, Çalık S. Lağım sularında tifo ve paratifo basillerinin araştırılması. Türk Hij Den Biyol Derg 1941; 2(3): 6-19.
  21. (a)Tezok F. Türkiye'de paratifo epidemiyolojisi, Tez, 1949. (Kaynak 134'de site edilmiştir)
    (b)Tezok F. Gülhane Tıp Akademisi İntaniye servisi mesaisi. Hususi muhabere. 1955 (Kaynak 134'de site edilmiştir)
  22. Özek Ö, Çetin ET, Anğ Ö, Töreci K. Yurdumuzda ilk defa rastladığımız ve kaplumbağalardan izole edilen bazı Salmonella serotipleri. I. Salmonella abony. Yeni Tıp Alemi 1965; 14(157-8): 33-7.
  23. Özek Ö, Çetin ET, Anğ Ö, Töreci K. Yurdumuzda ilk defa rastladığımız ve kaplumbağalardan izole edilen bazı Salmonella serotipleri. II. Salmonella sofia. Yeni Tıp Alemi 1965; 14(159-160): 136-8.
  24. Berkman E, Aksoycan N, Erler F, Tazıcı N, Sağanak İ. Enteritli bir hastadan Türkiye'de ilk kez izole edilen Salmonella wagenia serotipi. İnfeksiyon Derg 1992; 6(2): 153.
  25. Aksoycan N, Meço O, Özsan K, Tekeli ME, Sağanak İ, Özuygur B. Enteritisli bir hastadan yurdumuzda ilk defa tesbit edilen Salmonella schleissheim serotipi. Mikrobiyol Bul 1983; 17(4): 257-8.
  26. Erdöl Z. Yenidoğan kuzularda Abortus ovis bakterilerinden mütevellit bir salgın. Türk Vet Cem Derg s. 3, 1941. (Kaynak 141'de site edilmiştir)
  27. Aksoycan A, Tural D, Sağanak İ. Türkiye'de ilk kez izole edilen Salmonella duisburg serovarı. İnfeksiyon Derg 1988; 2(3): 343-4.
  28. Mutluer B, Yargülü B, Hartung M, Erol İ. Incidence and serovar distribution of Salmonella in market broilers in Turkey. 3rd World Congress for Food Borne Infections and Intoxications, Berlin-Germany, 16-19 June 1992.
  29. Çarlı KT, Eyigör A, Caner V. Prevalence of Salmonella serovars in chickens in Turkey. J Food Prot 2001; 64(11): 1832-5.
  30. Aksakal A, Boynukara B, Solmaz H, İlhan Z, Kutlu İ, Gülhan T. Occurence and antibiotic susceptibility of Salmonella serotypes in apperently healthy slaughtered sheep in Van, Turkey. J Anim Vet Adv 2009; 8(7): 1455-60.
  31. Aksoycan N. Ankara'da S.reading ile 500'den fazla şahsın hastalandığı büyük bir gıda zehirlenmesi vak'ası. Türk Hij Den Biyol Derg 1958; 18(2-3): 271-4.
  32. Yücel A. Ceylanpınar Devlet Çiftliğinde aborta yapan bir Salmonella reading (koyundan). Türk Vet Hek Derg 1954; s. 90-91. (Kaynak 134'de site edilmiştir).
  33. Doğanay M, Aksu SZ, Aksoycan N, Durusu Z, Meço O, Gültan K. Salmonella san-diego ile meydana gelen toplu besin zehirlenmesi. Mikrobiyol Bul 1979; 13(4): 386-7.
  34. Özsan K, Aksoycan N, Fazlı A, Aktan M. Memleketimizde ilk defa tespit edilen S.berta, S.lindenburg ve S.san-diego serotipleri. Mikrobiyol Bul 1971; 5(2): 128-30.
  35. Töreci K, Öztan S. Türkiye'de ilk defa izole edilen Salmonella agona suşu. Türk Mikrobiyol Cem Derg 1982; 12(3-4): 85-7.
  36. Sarımehmetoğlu B, Küplülü Ö, Erol İ, Özdemir H. Tavuk kesimhanelerinde Salmonella kontaminasyonu ve serotip dağılımı. Ankara Üniv Vet Fak Derg 1996; 43(1): 85-90.
  37. Aksoycan N, Berkman E, Sağanak İ. Sickle cell lösemili bir hastanın osteomiyelitis materyalinden üretilen S.essen serotipi. Mikrobiyol Bul 1976; 10(3): 367-8.
  38. Şen A, Ülgen M, Genç A, Çarlı KT. Gastroenteritli bir tavuktan Salmonella essen izolasyonu. İnfeksiyon Derg 1995; 9(4): 449.
  39. Braun H, Caspari E. Kanarya kuşlarının paratifo intanı hakkında. İst Seririyatı Mec 1937; 19(5): 85-6.
  40. Yazıoğlu N, Kaya K, Ayaz Y ve ark. Kanatlı kesimhanelerinin parçalama ünitelerinden alınan boyun ve kanat örneklerinden Salmonella izolasyonu, serotiplendirilmesi ve antibiyotik dirençliliğinin araştırılması. Etlik Vet Mikrobiyol Derg 2005; 16(1): 23-36.
  41. Aksoycan N, Tural D, Erdem B, Sağanak İ. Türkiye'de ilk kez izole edilen Salmonella tsevie serovarı. İnfeksiyon Derg 1989; 3(2): 213-4.
  42. Bekar M, Ayaz Y, Akman A ve ark. Tavuk mezbahalarının Salmonella yönünden taranması, Etlik Vet Mikrobiyol Derg 1993; 7(4): 1-23.
  43. Öztan S, Özeren S, Büget E, Anğ Ö. Yurdumuzda ilk defa izole edilen Salmonella heidelberg suşu. Türk Mikrobiyol Cem Toplantısı, 24 Aralık 1986, İstanbul
  44. Aksoycan N, Manalp M, Mercangöz F, Sağanak İ. Yurdumuzda ilk defa tespit edilen S.haifa serotipi. Mikrobiyol Bul 1976; 10(3): 369-70.
  45. Aksoycan N, Erdem B, Willke A, Sağanak İ. Enteritli olgulardan Türkiye'de ilk kez izole edilen Salmonella ituri ve Salmonella lindenburg serovarları. İnfeksiyon Derg 1989; 3(1): 51-2.
  46. Erdem B, Aksoycan N, Sağanak İ. Salmonella tokoin ile meydana gelen bir besin zehirlenmesi olgusu. İnfeksiyon Derg 1989; 3(2): 211-2.
  47. Tuncer T, Güvener E, Arslan S. 1989 yılı içinde izole ettiğimiz Salmonella serotipleri. Türk Hij Den Biyol Derg 1991; 48(1): 99-101.
  48. Kurtar K, Akalın B, Tuncer T, Arslan S. Yurdumuzda ilk defa izole edilen S.edinburg serotipi. Türk Hij Den Biyol Derg 1988; 45(1): 119-20.
  49. Mutlu G, Pamukçu M. 0-5 yaş arası çocuk ishallerinde Campylobacter ve diğer patojen bakterilerin aranması. İnfeksiyon Derg 1988; 2(3): 335-41.
  50. Aksoycan N, Tural D, Sağanak İ, Erdem B. Yurdumuzda ilk defa izole edilen Salmonella amersfoort suşu. Türk Mikrobiyol Cem Derg 1989; 19(2-3): 148.
  51. Erdem B, Ercis S, Hascelik G, Gur D, Aysev AD. Antimicrobial resistance of Salmonella enterica group C strains isolated from humans in Turkey, 2000-2002. Int J Antimicrob Agents 2005; 26(1): 33-7.
  52. Özenli F. İstanbul mezbahalarında (Küçükçekmece, Maltepe ve Sütlüce) kesilen koyunların Salmonella portörlüğü yönünden araştırılması. Doğa Bilim Derg 1979; 3: 258.
  53. Aksoycan N. 1955-1960 seneleri arasında Ankara'da tespit edilen ve tiplendirilen Salmonella ve Shigella cinsleri. Türk Hij Den Biyol Derg 1960; 20(3): 452-6.
  54. Atakent D, Aktaş F, Ulutan F. Bir besin zehirlenmesi olgusundan Türkiye'de ilk kez izole edilen Salmonella othmarschen. İnfeksiyon Derg 1995; 9(1-2): 213-4.
  55. Erdem B, Özakın C, Mıstık R, Yağcı S, Gedikoğlu S. Türkiye'de ilk kez izole edilen bir Salmonella enterica subsp. enterica serotipi: Salmonella Menston. İnfeksiyon Derg 2001; 15(1): 105-6.
  56. Meço O, Aksoycan N, Tekeli ME, Özsan K, Sağanak İ. Enteritisli bir hastadan yurdumuzda ilk defa tesbit edilen Salmonella oranienburg serotipi. Mikrobiyol Bul 1983; 17(4): 243-4.
  57. Gedikoğlu S, Aksoycan N, Erler F, Sağanak İ. Gastro-enteritli iki çocuktan Türkiye'de ilk kez izole edilen Salmonella augustenburg serotipi. İnfeksiyon Derg 1993; 7(1-2): 159.
  58. Aksakal A. Bazı kanatlıların dışkılarında Salmonella türlerinin varlığı ve yaygınlığı ile antibiyotiklere duyarlılıkları. YYÜ Vet Fak Derg 2003; 14(1): 95-101.
  59. Cengiz AT, Tuncer T, Arslan S. Salmonella enteritidis ser. oritamerin ve Entamoeba histolytica enteritisi. Türk Hij Den Biyol Derg 1989; 46(1): 97-103.
  60. Berkman E, Aksoycan N, Sağanak İ. Yurdumuzda ilk defa tesbit edilen S.thompson serotipi. Mikrobiyol Bul 1975; 9(4): 291-2.
  61. Erdem B. 1987-1989 yılları arasında tiplendirilen Salmonella serovarları. İnfeksiyon Derg 1990; 4(1): 29-33.
  62. Özsan M, Aksoycan N, Sağanak İ. Enteritli bir hastadan izole edilen Salmonella irumu serovarı. İnfeksiyon Derg 1990; 4(1): 35-6.
  63. Özek Ö, Çetin ET, Anğ Ö, Töreci K. Yurdumuzda ilk defa rastladığımız ve kaplumbağalardan izole edilen bazı Salmonella serotipleri. III. Salmonella potsdam ve Salmonella irumu. Yeni Tıp Alemi 1965; 14(161-2): 211-4.
  64. Aksoycan N, Özenci Ş, Yavuzdemir Ş, Erdem B. Türkiye'de enteritli bir hastadan ilk kez izole edilen Salmonella potsdam serovarı. İnfeksiyon Derg 1989; 3(2): 215-6.
  65. Aksoycan N, Tural D, Sağanak İ. Yurdumuzda ilk defa izole edilen Salmonella infantis suşu. Türk Mikrobiyol Cem Derg 1986; 16(4): 166-7.
  66. Çarlı KT. Bursa Bölgesi'ndeki yumurta ve broyler tipi tavuklardan izole edilen Salmonella türleri üzerinde bakteriyolojik ve serolojik çalışmalar. Turkish J Vet Anim Sci 1990; 14: 428-38.
  67. Özek Ö, Çetin ET, Anğ Ö, Töreci K, Güvener Z. Yurdumuzda ilk defa rastladığımız ve kurbağalardan izole edilen Salmonella serotipi: Salmonella richmond. Tıp Fak Mecm (İstanbul) 1970; 33(2): 311-3.
  68. Özek Ö, Çetin ET, Anğ Ö, Töreci K. Yurdumuzda ilk defa rastladığımız ve kaplumbağalardan izole edilen bazı Salmonella serotipleri. VI. Salmonella hvittingfoss, Salmonella mikawasima ve Salmonella T1: b:e, n, x. Tıp Fak Mecm (İstanbul) 1967; 30(2): 254-9.
  69. Levent B, Sezen F, Kayalı Güleşen R ve UEPLA Çalışma Grubu. Ulusal Enterik Patojenler Laboratuvar Surveyans Ağı (UEPLA): 2007-2008 yıllarına ait suşların değerlendirilmesi. Türk Hij Den Biol Derg 2009; 66(ER-2): 25-7.
  70. Dalyan Cilo B. Salmonella serotiplerinin konvansiyonel ve moleküler yöntemler ile belirlenmesi. Uzmanlık Tezi. Uludağ Üniversitesi, Bursa, 2011.
  71. Aksoycan N, Arslan N, Sağanak İ. Enteritisli bir hastadan yurdumuzda ilk defa tesbit edilen Salmonella tennessee serotipi. Mikrobiyol Bul 1983; 17(1): 37-8.
  72. Özek Ö, Çetin ET, Anğ Ö, Töreci K. Karasineklerden üretilen Salmonella virginia suşları. Haseki Tıp Bült 1965; 3: 512-5.
  73. Aksoycan N, Özsoylu Ş, Gülmezoğlu E. Salmonella muenchen osteomyelitis in a white boy with sickle cell disease. Turk J Pediatr 1958; 1: 162-7.
  74. Özek Ö, Çetin ET, Anğ Ö, Töreci K, Yurdakul Ş. Ördek yumurtalarından üretilen "Salmonella muenchen" suşları. Tıp Fak Mecm (İstanbul) 1965; 28(4): 407-13.
  75. Aksoycan N, Willke A, Erdem B, Sağanak İ. Türkiye'de ilk kez izole edilen Salmonella manhattan serovarı. İnfeksiyon Derg 1989; 3(1): 53-4.
  76. Baykal M, Aksoycan N. Salmonella newport ile meydana gelen enteritidis olguları. Mikrobiyol Bul 1979; 13(4): 382.
  77. Özek Ö, Çetin ET, Anğ Ö, Töreci K, Şanlı Z. Yurdumuzda ilk defa rastladığımız ve kurbağalardan izole edilen bazı Salmonella serotipleri: Salmonella newport ve Salmonella abony var. haifa. Haseki Tıp Bült 1969; 7: 146-9.
  78. Özek Ö, Çetin ET, Töreci K. Türkiye'de ilk defa izole edilen Salmonella kottbus suşu hakkında. Tıp Fak Mecm (İstanbul) 1964; 27(4): 235-40.
  79. Özek Ö, Çetin ET, Anğ Ö, Töreci K. Kaplumbağaların Salmonella epidemiyolojisindeki önemi. Tıp Fak Mecm (İstanbul) 1965; 28(1): 1-9.
  80. Anğ Ö, Kırkoyun H, Sezen HN, Güvener Z. Türkiye'de ilk kez izole edilen bir Salmonella tshiongwe suşu. İnfeksiyon Derg 1996; 10(1): 81-2.
  81. Erdem B, Gökçen S, Erganiş O, Erler F, Dolapçı Gİ, Gerçeker D. Türkiye'de ilk kez insan dışı kaynaklardan izole edilen Salmonella chincol, Salmonella emek ve Salmonella newington suşları. Türk Hij Den Biyol Derg 1995; 52(2): 97-8.
  82. Biçmen M, Duran A, Gülay Z, Kayalı Güleşen R, Levent B. 2007-2011 yılları arasında üretilen Salmonella izolatlarının antibiyotik duyarlılıkları. 1. Ulusal Klinik Mikrobiyoloji Kongresi, 12-16 Kasım 2011, Antalya. Kongre Kitabı, SS-47.
  83. Erdem B, Bitirgen M, Tuncer İ. Türkiye'de ilk kez izole edilen bir Salmonella enterica subsp. enterica serotipi: Salmonella Malmoe. İnfeksiyon Derg 2002; 16(3): 365-6.
  84. Baykal M, Aksoycan N, Sağanak İ. Enteritli bir hastadan Türkiye'de ilk kez izole edilen Salmonella aba serovarı. Ege Tıp Derg 1990; 29(3): 786.
  85. Töreci K, Badur S, Khosravi M. Salmonella kentucky ve Salmonella haifa izole edilen iki vaka. Türk Mikrobiyol Cem Derg 1980; 10(1-2): 41-3.
  86. Avşaroğlu D. Isolation, molecular characterization of food-borne drug resistant Salmonella spp. and detection of class 1 integrons. Doktora Tezi. Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Ankara, 2007.
  87. Tokbaş A, Aksoycan N, Karakır G, Tekelioğlu S, Sağanak İ. Memleketimizde insandan ilk defa izole edilen Salmonella haardt ve Salmonella ahuza serotipleri. Mikrobiyol Bul 1984;18(3): 164.
  88. Erdem B, Arman D, Gerçeker D, Sağanak İ. Türkiye'de ilk kez izole edilen Salmonella loanda suşu. İnfeksiyon Derg 1992; 6(1): 75-6.
  89. Tokbaş A, Aksoycan N, Karakır G, Sağanak İ. Yurdumuzda enteritidisli bir hastadan ilk kez izole edilen Salmonella bovis morbificans serotipi. Mikrobiyol Bul 1980;14(4): 329-30.
  90. Özek Ö, Çetin ET, Anğ Ö, Töreci K, Şanlı Z. Une souche de Salmonella bovis morbificans isolee a partir des grenouilles. Med Bull Istanbul 1968; 1(1): 1-6.
  91. Erdem B, Kurultay N, Türker M, Erler F, Gerçeker D. Türkiye'de ilk kez izole edilen Salmonella corvallis suşları. İnfeksiyon Derg 1995; 9(1-2): 211-2.
  92. Erdem B, Yağcı S, Aykut E, Sağanak İ. Türkiye'de ilk kez Şanlıurfa'lı bir erkek hastadan izole edilen Salmonella tallahassee serotipi. İnfeksiyon Derg 1999; 13(3): 419-21.
  93. Özakın C, Yağcı S, Erbek S, Sınırtaş M, Erdem B, Gedikoğlu S. UÜTF Bakteriyoloji laboratuvarında bir yılda izole edilen Salmonella'ların serotipleri. 9. Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Kongresi, 3-8 Ekim 1999, Antalya. Kongre Kitabı, s: 257.
  94. Özek Ö, Çetin ET, Hofmann S, Anğ Ö, Töreci K, Güvener Z. A new Salmonella species: S. İstanbul= 8:z10:e, n, x. Zbl Bakt I Abt Orig 1969; 211(3): 419-20.
  95. Erdem B, Tünger A, Güriz H ve ark. Türkiye için yeni bir Salmonella enterica subsp. enterica serotipi: Salmonella Hadar. İnfeksiyon Derg 2001; 15(1): 107-9.
  96. Aksoycan N, Kurt H, Erdem B, Sağanak İ. Türkiye'de ilk defa izole edilen Salmonella glostrup serovarı. İnfeksiyon Derg 1988; 2(2): 191-2.
  97. Bağdatlı Y, Mamal Torun M, Boztaş MZ, Kahraman M, Midilli K. Salmonella uno ile meydana gelen salmonelloz olguları. Türk Mikrobiyol Cem Derg 1993; 23(3): 134-7.
  98. Aksoycan N, Gedikoğlu S, Erdem B, Sağanak İ. Türkiye'de ilk kez izole edilen Salmonella onarimon ve Salmonella mendoza serovarları. İnfeksiyon Derg 1989; 3(4): 509-10.
  99. Aksoycan N, Tural D, Erdem B, Sağanak İ. Türkiye'de ilk kez izole edilen Salmonella rhodesiense serovarı. İnfeksiyon Derg 1989; 3(2): 217-8.
  100. Öz TV. Direkt usül ile tifo ve paratifoların lağım suları ve mülevves dere sularından izolmanı. Türk Hij Den Biyol Derg 1941; 2(2): 184-206.
  101. Unat EK. Yerli bir Salmonella eastbourne suşu üzerine. İst Seririyatı Mec 1945; 27(8): 105-7.
  102. Aygün ST. Über das Vorkommen der Geflügelenteritis in der Türkei. Kongressbericht Band II, Seite 94. VI. Weltgeflügelkongress Berlin u. Leipzig 1936. (Kaynak 19'da site edilmiştir)
  103. Akman M, Aksoycan N, Bertan M. Salmonella dublin'in sebep olduğu bir salmonellosis vakası. Çocuk Sağ Hast Derg 1960; 3(2): 89-90.
  104. Alkış N, Tuna İ. Gıda maddelerimizin durumu ve bakteriyel gıda zehirlenmeleri. Türk Hij Den Biyol Derg 1964; 24(3): 260-72.
  105. Özek Ö, Çetin ET, Anğ Ö, Töreci K. Yurdumuzda ilk defa rastladığımız ve kaplumbağalardan izole edilen bazı Salmonella serotipleri. IV. Salmonella canastel, Salmonella clifton ve Salmonella charity. Yeni Tıp Alemi 1965; 14(165-6): 369-72.
  106. Erdem B. Sistitli ve enteritli olgulardan izole edilen Salmonella pullorum suşları. İnfeksiyon Derg 1989; 3(3): 347-8.
  107. Aygün ST. Über pullorum seuche in der Turkei. Deutsche Tierarztliche Wochenschrift, 1933. (Kaynak 134'de site edilmiştir)
  108. Baysallar M, Küçükkaraaslan A, Albay A, Başustaoğlu AC, Gün H. Dışkı ve kan örneklerinden izole edilen Salmonella serotiplerinin insidansı ve çoklu antibiyotik direnci. Klimik Derg 1995; 8(1): 32-5.
  109. Baylan O. Çocukluk yaş grubunda akut bakteriyel gastroenterit etkenlerinin dağılımı. Uzmanlık Tezi. Gülhane Askeri Tıp Akademisi, Ankara, 1996.
  110. Yılmaz E, Aksoycan N, Sağlam M. Salmonella muenster ile meydana gelen toplu besin zehirlenmesi. Mikrobiyol Bul 1982; 16(2): 111-2.
  111. Töreci K, Büget E, Sarıaslan B, Badur S. Türkiye'de ilk defa izole edilen Salmonella newington ve Salmonella 6,7:-:- suşları. Türk Mikrobiyol Cem Derg 1988; 18(1-2): 33-5.
  112. Baykal M, Aksoycan N, Sağanak İ. Yurdumuzda ilk defa tespit edilen S.newlands serotipi. Mikrobiyol Bul 1976;10(1): 63-4.
  113. Aksoycan N. Yurdumuzda ilk defa tespit edilen S.zanzibar serotipi. Mikrobiyol Bul 1976; 10(1): 65-6.
  114. Ötük G, Töreci K. Güvercin dışkısından izole edilen Salmonella zanzibar suşu. Türk Mikrobiyol Cem Derg 1978; 8(2-3): 93-5.
  115. Anğ Ö, Çilingiroğlu K, Külekçi G, Badur S. Salmonella senftenberg izole edilen bir idrar yolu infeksiyonu. Türk Mikrobiyol Cem Derg 1983; 13(3-4): 87-90.
  116. İnal TH, Beşe M, Uğur M, Tantaş A. İzmir liman sularının ve buradan elde edilen su ürünlerinin Salmonella'lar kontaminasyonunda mezbaha kirli sularının rolü. TÜBİTAK VII. Bilim Kongresi, 1980, İstanbul. 8. Veteriner ve Hayvancılık Grubu Tebliğ Özetleri s: 9.
  117. Töreci K, Öztan S. Türkiye'de izole edilen Salmonella'lar listesine ilâveler ve bir Salmonella leeuwarden suşu. Türk Mikrobiyol Cem Derg 1984; 14(1-2): 30-2.
  118. Aksoycan N, Arıkan E, Dağlıoğlu H. Yurdumuzda ilk defa izole edilen Salmonella aberdeen serotipi. Mikrobiyol Bul 1972; 6(1): 49-50.
  119. Aksoycan N, Gedikoğlu S, Erdem B. Türkiye'de ilk defa izole edilen Salmonella ullevi serovarı. Türk Mikrobiyol Cem Derg 1987; 17(1-2): 39-40.
  120. Levent B, Kayalı R, Bayrak H, Tekin AC, Yaman A, Aktepe OC. Salmonella enterica serotipleri ve antimikrobiyal duyarlılıkları. XII. Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Kongresi, 16-20 Kasım 2005, Belek-Antalya.
  121. Brockman SO, Piechotowski I, Kimming P. Salmonella in sesame seed products. J Food Prot 2004; 67(1): 178-80.
  122. Salgın Hastalıklar Araştırma Müdürlüğü. Enterik patojenler ve parazitoloji laboratuvarları ile merkez laboratuvarının Ocak- Haziran 2006 sonuçlarının değerlendirilmesi. Türk Hij Den Biyol Derg 2006; 63(ER:1-2-3): 17-8.
  123. Özek Ö, Çetin ET, Anğ Ö, Töreci K. A Salmonella strain (1, 6, 14, 25: 1, v: 1, 7) which completes the antigenic formula of Salmonella boecker. Int J Syst Bacteriol 1967; 17(1): 39-40.
  124. Özek Ö, Çetin ET, Anğ Ö, Töreci K. Yurdumuzda ilk defa rastladığımız ve kaplumbağalardan izole edilen bazı Salmonella serotipleri. V. Salmonella hermannswerder, Salmonella halle, Salmonella nashua ve Salmonella hofit. Yeni Tıp Alemi 1966; 15(169-70): 25-8.
  125. Anğ-Küçüker M, Bal Ç, Dinçer N, Anğ Ö. Türkiye'de ilk kez izole edilen bir Salmonella taunton suşu. İnfeksiyon Derg 1995; 9(1-2): 217-8.
  126. Erol İ. Ankara'da tüketime sunulan kıymalarda Salmonella'ların varlığı ve serotip dağılımı. Turkish J Vet Anim Sci 1999; 23: 321-5.
  127. Küplülü Ö. Sığır karkaslarında Salmonella kontaminasyonu ve serotip dağılımı. Ankara Üniv Vet Fak Derg 1999; 46(1): 25-34.
  128. Töreci K, Öztan S. Yurdumuzda ilk defa izole edilen Salmonella roan suşu. Türk Mikrobiyol Cem Derg 1982; 12(3-4): 83-4.
  129. Özsan K, Aksoycan N, Fazlı A, Aktan M, Demirci H. Citellus citellus gelengius'lardan tecrit edilen Salmonella ahuza ve Salmonella mikawasima serotipleri. Mikrobiyol Bul 1971; 5(3): 251-2.
  130. Yıldız G. Ağrı ilinde hazır olarak satışa sunulan kıyma örneklerinin Salmonella spp. yönünden incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Kafkas Üniversitesi, Kars, 2007.
  131. Özek Ö, Çetin ET, Anğ Ö, Töreci K, Şanlı Z. Salmonella serotypes isolated from frogs (Rana ridibunda). Zbl Bakt I Abt (Orig) 1969; 210: 557-9.
  132. Özek Ö, Çetin ET, Anğ Ö, Töreci K, Güvener Z. Yurdumuzda ilk defa rastladığımız, kaplumbağa ve kurbağalardan izole edilen Salmonella arizonae suşları. Tıp Fak Mecm (İstanbul) 1970; 33(2): 262-6.
  133. Arslan S, Eyi A. Occurrence and antimicrobial resistance profiles of Salmonella species in retail meat products. J Food Prot 2010; 73(9): 1613-7.
  134. Akyay N. Türkiye'de Salmonella enfeksiyonları II- Türkiye'de izole edilen Salmonella suşları. Türk Hij Den Biyol Derg 1956; 16(1): 34-45.
  135. Yazıcıoğlu A, Aksoycan N, Tuna İ. S. typhimurium var. copenhague ile meydana gelen bir gıda zehirlenmesi olayı. Türk Hij Den Biyol Derg 1960; 20(3): 444-7.
  136. Kasapbaşı H, Çakır İ, Ceyhan İ, Babür C. Gıda iş kollarında çalışan ve klinik yakınmalılarda Salmonella spp. araştırılması. Türk Hij Den Biyol Derg 1994; 51(1): 7-10.
  137. Erol İ, Küplülü Ö, Sırıken B, Çelik TH. Ankara'daki çeşitli pastanelere ait dondurmaların mikrobiyolojik kalitelerinin belirlenmesi. Turkish J Vet Anim Sci 1998; 22: 345-52.
  138. Bal Ç, Shokouhizadeh S, Altun B, Sever M, Anğ Ö. A nonflagellated-nonmotil Salmonella enterica subspecies enterica isolate from a renal transplant recipient. İnfeksiyon Derg 1995; 9(1-2): 209-10.
  139. Ewing WH. Edwards and Ewing's Identification of Enterobacteriaceae. 1986, 4th ed. Elsevier, Oxford, New York, Amsterdam.
  140. Özek Ö, Çetin ET, Anğ Ö, Töreci K. Salmonella boecker variants with different somatic antigens. Zentralbl Bakteriol Orig 1971; 216: 268-70.
  141. Gürtürk S, Arda M. Türkiye'de koyunlarda tesadüf edilen bir abortus vakasının etiyolojisi üzerinde bakteriyolojik araştırmalar. Ankara Üniv Vet Fak Derg 1959; 6(1-2): 69-79.
  142. Özkaya FD, Levent B, Esen B. Türkiye'den ihraç edilen bazı gıdalarda Salmonella alarmı. Türkiye 9. Gıda Kongresi, 24-26 Mayıs 2006, Bolu.

İletişim (Correspondence):

Prof. Dr. Birsel Erdem,

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi,

Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı,

06100 Sıhhiye, Ankara, Türkiye.

Tel (Phone): +90 312 305 1562,

E-posta (E-mail): birselerdem@yahoo.com

Yazdır