Yazdır

�zg�n �alışma/Original Article
Mikrobiyol Bul 2018; 52(3): 259-272

T�rkiye'de Kutan�z Leyşmanyaziste Kemiricilerin Rol� Var mı?

Do the Rodents Have a Role in Transmission of Cutaneous Leishmaniasis in Turkey?

Ahmet �ZBİLGİN1, İbrahim �AVUŞ1, Ahmet YILDIRIM1, Cumhur G�ND�Z2

1 Celal Bayar �niversitesi Tıp Fak�ltesi, Tıbbi Parazitoloji Anabilim Dalı, Manisa.

1 Celal Bayar University Faculty of Medicine, Department of Parasitology, Manisa, Turkey.

2 Ege �niversitesi Tıp Fak�ltesi, Tıbbi Biyoloji Anabilim Dalı, İzmir.

2 Ege University Faculty of Medicine, Department of Medical Biology, Izmir, Turkey.

�Z

D�nyanın tropikal ve subtropikal b�lgelerinde ve �zellikle gelişmekte olan �lkelerde yaygın g�r�len leyşmanyazis, vekt�r� olan kum sinekleri (Phlebotomus spp.) aracılığıyla insanlara bulaşan Leishmania t�rlerinin neden olduğu, zoonotik/antroponotik karakterli bir paraziter enfeksiyondur. Leishmania t�rlerinin doğadaki taşıyıcıları parazit ile enfekte �eşitli vahşi ve evcil karnivorlar, kemiriciler ile insanlar sayılabilir. Bu �alışma, �lkemizin doğal ortamında bulunan ve kutan�z leyşmanyazis (KL) i�in rezervuar olabilecek Meriones, Mesocricetus, Rattus ve Mus cinsi kemiricilerin Leishmania tropica, Leishmania infantum, Leishmania major ve Leishmania donovani'yi taşıyıp yayabilme potansiyellerinin olup olmadığını deneysel olarak araştırmak amacıyla yapılmıştır. �alışmada, T�rkiye'de yaşayan kemiricilerden Mus musculus (Balb/C fare), Mesocricetus auratus (hamster), Meriones unguiculatus (gerbil) ve Rattus norvegicus (rat) t�rleri kullanılmıştır. Deney hayvanlarının ayak tabanlarına KL hastalarından alınmış yerli L.tropica, L.infantum, L.major ve L.donovani izolatlarının k�lt�rde �retilmiş promastigotları intradermal yolla 108 promastigot/ml yoğunluğunda olacak şekilde enjekte edilmiştir. Enfekte edilen hayvanların ayak tabanlarındaki lezyonların b�y�kl�ğ� 12 hafta boyunca �l��lm�şt�r. �alışmanın sonunda deney hayvanları sakrifiye edilmiş ve yapılan otopsilerinde ayak tabanı, karaciğer, dalak ve testislerinden "touch preparat" alınarak Giemsa ile boyanıp incelenmiş ve zenginleştirilmiş NNN besiyerlerine ekimleri yapılmıştır. B�t�n deney hayvanlarının ayak tabanından hazırlanan yayma preparatlarda Leishmania amastigotları g�r�lm�ş ve yine ayak tabanından alınan materyallerin ekildiği besiyerlerinde promastigotlar saptanmıştır.� Buna karşın, aynı işlemlerin uygulandığı karaciğer, dalak ve testis dokularında her grubun pozitif olmadığı g�r�lm�şt�r. Bu sonu�lara g�re deney gruplarındaki t�m hayvanlarda KL geliştiği fakat i� organ yayılımının her grupta gelişmediği g�r�lm�şt�r. Buna g�re; (a) M.unguiculatus ve M.musculus'da t�m Leishmania t�rlerinin KL'ye ve i� organ yayılımına neden olduğu, (b) R.norvegicus cinsi kemiricilerde yalnız L.tropica�nın KL'ye ve i� organ yayılımına, diğer Leishmania t�rlerinin ise yalnız KL'ye neden olduğu; (c) M.auratus'da ise yalnız L.donovani�nin KL'ye diğer t�rlerin ise hem KL'ye hem de i� organ yayılımına neden olduğu g�zlenmiştir. Bu �alışmada, �lkemizin doğal ortamında bulunan ve leyşmanyazis i�in rezervuar olabilecek Meriones, Mesocricetus, Rattus ve Mus cinslerinin deneysel olarak L.tropica, L.infantum, L.major ve L.donovani'yi taşıyıp yayabilme potansiyelleri olduğu saptanmış ve yerli Leishmania suşlarının potansiyel taşıyıcı kemiricilerde oluşturduğu klinik tablolar konusunda �nemli bilgiler toplanmıştır.

Anahtar s�zc�kler: Leishmaniasis; zoonoz; rezervuar; kemirici; T�rkiye.

ABSTRACT

Leishmaniasis is a zoonotic/anthroponotic vector borne parasitic infection which is caused by Leishmania species and transmitted by sand flies (Phlebotomus spp.) The reservoirs of Leishmania species in nature are various wild and domestic carnivores,� rodents and human. The aim of this study was to investigate whether the rodents in genera Meriones, Mesocricetus, Rattus and Mus which inhabit in the natural habitat of our country� could be natural reservoirs of Leishmania tropica, Leishmania infantum, Leishmania major and Leishmania donovani for cutaneous Leishmaniasis (CL)., The rodents Mus musculus (Balb/C mouse), Mesocricetus auratus (hamster), Meriones unguiculatus (gerbil) and Rattus norvegicus (rat) which are part of the natural habitat in Turkey were used in the study. L.tropica, L.infantum, L.major and L.donovani promastigote isolates obtained from CL patients and cultured in enriched media were injected in the footpads of the animals intradermally using the density of 108 promastigote/ml. The scale of the lesions on the footpads of the animals were measured for 12 weeks. At the end of the experiment, the animals were sacrificed and "touch preparations" were prepared using footpad, liver, spleen and testicles of the sacrified animals and were examined using Giemsa stained slides following culturing in enriched NNN medium. Leishmania amastigotes were seen in the slides prepared from the footpads of the all experimental animals and all cultures were positive for promastigotes prepared from the same clinical material. But not all the experiment groups were positive for the liver, spleen and testicle preparations. According to these results it was concluded that while all rodents in the experiment groups were positive for CL, only a part of the experiment groups were positive for internal organ involvement. Accordingly, (a) All Leishmania strains caused both CL and internal organ involvement in M.unguiculatus and M.musculus, (b) only L.tropica caused� CL and internal organ involvement in R.norvegicus, while other Leishmania strains only caused CL in this group, (c) in M.auratus� only L.donovani caused� CL while other strains caused both CL and internal organ involvement. In our study, it was determined that the rodents Meriones, Mesocricetus, Rattus and Mus genera which are part of our country's natural habitat� could serve as natural reservoirs of L.tropica, L.infantum, L.major and L.donovani, thus having the potential for the spreading of Leishmaniasis in our country and important information were gathered concerning the clinical aspects of the infection caused by Leishmania species in their potential reservoir hosts.

Keywords: Leishmaniasis; zoonosis; reservoir; rodent; Turkey.

Geliş Tarihi (Received): 01.12.2017 - Kabul Ediliş Tarihi (Accepted): 10.05.2018

GİRİŞ

İnsanlarda 30 Leishmania t�r�n�n 21'i leyşmanyazise neden olmaktadır. Bu farklı t�rler morfolojik olarak ayırt edilememekte ancak izoenzim analizleri, molek�ler y�ntemler ve monoklonal antikorlar kullanılarak ayırımları ger�ekleştirilmektedir1. Leishmania cinsine ait t�rlerin yaşam d�nemlerinde memeli konakta g�r�len amastigot ve vekt�rde g�r�len promastigot olmak �zere iki farklı morfolojik form bulunmaktadır2,3. Leishmania t�rlerinin vekt�rleri, Eski D�nya leyşmanyazisinde Phlebotomus cinsi, Yeni D�nya leyşmanyazisinde ise Lutzomyia cinsi kum sinekleridir. Enfeksiyonun doğadaki kaynakları� parazit ile enfekte vahşi/evcil karnivorlar, k���k memeliler ve insanlardır. Kum sineklerinin enfekte rezervuar konak veya insandan emdiği kan ile alınan parazit, vekt�r�n v�cudunda morfolojik ve biyolojik olarak değişime uğramakta, vekt�r�n tekrar kan emmek i�in bir omurgalıyı sokması durumunda parazit yeni bir konağa nakledilmektedir.

Antarktika dışında b�t�n kıtalarda yayılım g�steren ve D�nya Sağlık �rg�t� tarafından en �nemli altı tropikal hastalıktan biri olarak kabul edilen leyşmanyazis, d�nyada 20 milyon insanın enfekte olduğu, yıllık ek olgu sayısı 400 bin olan ve yaklaşık 350 milyon insanı tehdit eden zoonotik/antroponotik karakterli bir paraziter enfeksiyondur. Leishmania t�rleri memelilerin zorunlu h�cre i�i paraziti olup enfekte Phlebotomus veya Lutzomyia cinsi kum sinekleri tarafından kan emme sırasında bulaştırılmaktadır. Leishmania t�rleri, visseral leyşmanyazis (VL), kutan�z leyşmanyazis (KL) ve mukokutan�z leyşmanyazis (MKL) olmak �zere �� farklı klinik tablo oluşturmaktadır. Leishmania donovani'nin VL etkeni olduğu durumlarda tedavi sonrası deride ortaya �ıkan ve post kala-azar deri leyşmanyazisi olarak adlandırılan klinik şekli de son yıllarda d�rd�nc� klinik tablo olarak kabul edilmiştir4,5.

VL ve KL, Eski ve Yeni D�nya'da farklı Leishmania t�rleri tarafından oluşturulmaktadır. Eski D�nya leyşmanyazisi genellikle endemik karakterlidir, bazen Hindistan ve Afrika �lkelerinde epidemilere de yol a�maktadır. �lkemizde Ege ve Akdeniz B�lgelerinde daha sık olmak �zere Leishmania infantum'un etken olduğu VL; G�neydoğu Anadolu ve Doğu Akdeniz B�lgelerinde ise Leishmania tropica'nın etken olduğu KL g�r�lmektedir. Endemik b�lgelerde yaşayan veya yakın zamanda endemik b�lgeye seyahat eden ve bu klinik belirtilerle başvuran, �zellikle k���k yaş grubu olgular mutlaka VL y�n�nden araştırılmalıdır. Kendiliğinden iyileşmesi genelde bir yıl s�rd�ğ� i�in �lkemizde halk arasında "Yıl �ıbanı" adı da verilen KL ise daha �ok, uzun s�rede ge�meyen, �zellikle y�z ve ellerde g�r�len �lser ile kendini g�stermektedir6.

Suriye'de 2009 yılında 46.398 ve 2010 yılında 42.165 KL olgusu bildirilmiştir7,8. İ� savaşın devam ettiği �lkede son zamanlardaki yıllık olgu sayısının 250.000 olduğu tahmin edilmektedir. KL hastası Suriyeli m�ltecilerin bir kısmı �lkemize gelmekte ve bu kişiler kamplarda kalmakta bazıları ise değişik şehirlerimize yerleşmektedir. Bu kişilerin durumları SB T�rkiye Halk Sağlığı Genel M�d�rl�ğ�n�n ilgili birimleri tarafından takip edilmekte ve kayıt altına alınmaya �alışılmaktadır9,10. Suriyeli m�ltecilerden �nemli bir kısmının KL hastası olduğu bilinmektedir11. Bu durum, KL'nin �lkemizdeki �nemini arttırmakta ve T�rkiye'de var olan halk sağlığı sorununun arttırmasından endişe edilmektedir.

Bu �alışmada, �lkemizin doğal ortamında bulunan Meriones, Mesocricetus, Rattus ve Mus cinsi kemiricilerin L.tropica, L.infantum, L.major ve L.donovani t�rlerinin doğal rezervuarı olup olmadığını deneysel olarak araştırmak ama�lanmıştır.

GERE� ve Y�NTEM

Leishmania İzolatları

Bu �alışmada, �lkemizdeki KL hastalarından elde edilen yerli L.tropica (MHOM/TR/2012/CBCL-LT), L.major (MHOM/TR/2014/CBCL-LM), L.infantum (MHOM/TR/2012/CBCL-LI) ve L.donovani (MHOM/TR/2014/CBCL-LD) izolatları kullanılmıştır. Manisa Celal Bayar �niversitesi Tıp Fak�ltesi Tıbbi Parazitoloji Anabilim Dalında bulunan parazit bankasında sıvı azot tankında saklanan izolatlar, uygun koşullar altında zenginleştirildi ve NNN besiyerinde �retildi. Zenginleştirilmiş NNN besiyerinde �remeye başlayan promastigotlar, i�erisinde %10 f�tal dana serumu olan RPMI 1640 besiyerine + aktarıldı ve 25�C sıcaklığa ayarlanmış et�v i�erisinde 10 g�n s�resince� bekletildi, bu s�re sonunda logaritmik faza giren promastigotlar mikroskopta sayılarak 108 promastigot/ml yoğunluğunda olacak şekilde promastigot s�spansiyonu hazırlandı.

Leishmania İzolatlarının Deney Hayvanlarına İnok�lasyonu

Beş erkek Mus musculus (Balb/C fare), beş Mesocricetus auratus (hamster), beş Meriones unguiculatus (gerbil) ve beş Rattus norvegicus (rat)'dan oluşan 16 deney grubu ve d�rt kontrol grubundan oluşan 20 �alışma grubu oluşturuldu (Tablo I). Daha sonra deney grubundaki her bir deney hayvanının sağ ayak tabanına intradermal yolla 108 promastigot/ml yoğunluğundaki promastigot s�spansiyonundan 100 �l olacak şekilde Leishmania promastigotları enjekte edildi. Kontrol gruplarındaki deney hayvanlarının sağ ayak tabanlarına serum fizyolojik verildi ve bu ayak �l��leri deney gruplarındaki deney hayvanlarının lezyon gelişen ayak �l��lerinin değerlendirilmesinde kontrol olarak kullanıldı.


Tablo I

Yapılan enjeksiyonlar sonrasında 12 hafta boyunca �alışmadaki t�m deney hayvanlarının ayak �l��mleri yapıldı. �alışmanın sonunda deney hayvanlarına yapılan otopside ayak tabanı, karaciğer, dalak ve testisleri alınarak iki adet "touch" preparat yapıldı, bir tanesi metil alkolle tesbit sonrası Giemsa ile boyanarak mikroskop altında (x1000) Leishmania amastigotlarının varlığı a�ısından incelendi, diğer preparat ise molek�ler �alışmalarda kullanılmak �zere -20oC'de saklandı ve molek�ler y�ntemlerle parazit varlığı araştırıldı. Ayrıca alınan doku �rneklerinin zenginleştirilmiş NNN besiyerine ekimleri yapılarak Leishmania promastigotlarının varlığı araştırıldı.

Molek�ler Y�ntemler

Yayma preparatlarından "Roche High Pure PCR Template Preparation Kit (Roch, Almanya)" ile DNA izolasyonu yapıldı. �rnekler testin uygulanması aşamasına kadar -20oC'de saklandı.

�alışmada, ITS1 ve hsp70 gen b�lgesine �zg� primer ve problar kullanılarak ger�ek zamanlı PCR (Rt-PCR) testi uygulandı. Leishmania parazitlerinin ssu rRNA ve 5.8S rRNA'yı kodlayan genleri ayıran ribozomal internal transcribed spacer 1 (ITS1) b�lgesi primer ve problar kullanılarak �oğaltıldı12. Rt-PCR analizi i�in hazırlanan toplam 25 �l'lik reaksiyon karışımı; 20-50 ng genomik DNA, 1.5 �l H20 (PCR grade water), 10 �M forward ve reverse primerlerden 1�l, her bir 4 �M probe i�in 0.5 �l, 12.5 �l 2 X QuantiTect Probe PCR Kit Master karışımı (Qiagen, Almanya) i�ermekteydi.

Rt-PCR cihazında (Rotor-Gene� Q) uygulanan protokol; 15 dakika 95˚C'da başlangı� denat�rasyonunu takiben 95˚C'da 15 saniye denat�rasyon, 50˚C'da 30 saniye bağlanma, 72˚C'de 20 saniye uzama d�ng�lerinin 40 kez tekrarlanması sonrası ve 95˚C'da 1 dakika son uzama d�ng�s� ile 40˚C'da 1 dakika melting uygulaması şeklinde ger�ekleştirildi. İleri t�r ayrımı ise hsp70 gen b�lgesine �zg� primer ve problar kullanılarak Rt-PCR testi ile sağlandı13. Hsp70 gen b�lgesine �zg� primer ve problar i�in uygulanan PCR protokol�; 95˚C'da 15 dakika başlangı� denat�rasyonu takiben 35 d�ng� 94˚C'da 40 saniye denat�rasyon, 61˚C'de 1 dakika bağlanma, 72˚C'de 2 dakika uzama ve ardından 72˚C 10 dakika son uzama d�ng�s� ile tamamlandı. Bu testlerin ardından L. tropica, L. major, L. infantum ve L. donovani t�rlerinin ayrımı ger�ekleştirildi.�

BULGULAR

Deney gruplarındaki t�m deney hayvanlarının sağ ayak tabanlarında lezyon oluştuğu ve kontrol gruplarındaki deney hayvanlarının sağ ayak tabanlarının ise normal g�r�n�mlerini korudukları g�r�lm�şt�r (Resim 1,2,3,4). Ayrıca, deney gruplarındaki t�m deney hayvanlarının ayak tabanından hazırlanan yayma preparatlarda Leishmania amastigotları g�r�lm�ş ve hayvanların ayak tabanından alınan klinik materyallerin ekimlerinin yapıldığı besiyerlerinde promastigotlar saptanmıştır. Ancak, aynı işlemlerin uygulandığı karaciğer, dalak ve testis dokularında her deney grubunun pozitif olmadığı saptanmıştır. Kontrol gruplarında ise herhangi bir leyşmanyazis bulgusuna rastlanmamıştır. Bu sonu�lara g�re deney gruplarındaki t�m deney hayvanlarında KL geliştiği ancak i� organlara yayılımın her grupta gelişmediği g�r�lm�şt�r.


Resim 1

Resim 2

Resim 3

Resim 4

Buna g�re M.unguiculatus (gerbil) ve M.musculus (Balb/C fare)'da t�m Leishmania t�rlerinin KL oluşturduğu ve i� organlara yayıldığı tespit edilirken, R.norvegicus (rat) cinsi kemiricilerde L.tropica'nın KL oluşturmasının yanı sıra i� organlara yayılım g�sterdiği, diğer t�rlerin ise yalnızca KL oluşturduğu� saptanmıştır. M.auratus (hamster)'da ise L.donovani�nin yalnızca KL'e� neden olduğu diğer t�rlerin ise hem KL oluşturduğu hem de i� organlara yayıldığı g�zlemlenmiştir (Tablo II).


Tablo II

Leishmania parazitinin ITS1 b�lgesine �zg� primer ve problar ile ger�ek zamanlı PCR y�ntemiyle hayvanlardan alınan klinik �rneklerin kullanıldığı tanıya y�nelik �alışmalarda L.tropica, L.major ve L.infantum/L.donovani t�rlerine uygun erime eğrileri� saptanmıştır. L.infantum ve L.donovani t�rlerinin ayrımı� hsp70 b�lgesine �zg� primer ve problar ile ger�ek zamanlı PCR� y�nteminde uygun erime eğrisinin g�r�lmesiyle� yapılmıştır. Deney gruplarındaki t�m deney hayvanlarında gelişen KL enfeksiyonu ve bazı deney hayvanlarının i� organlarında parazit varlığı ger�ek zamanlı PCR y�ntemiyle doğrulanmıştır. Kontrol gruplarındaki t�m deney hayvanlarında� Leishmania DNA'sı� saptanmamıştır.

Leishmania t�rleri ile enfekte deney hayvanı gruplarının �alışma� başlangıcındaki ve� sonundaki ortalama milimetrik ayak tabanı �l��m değerleri karşılaştırmalı olarak Tablo III'te verilmiştir. Kontrol gruplarındaki t�m deney hayvanlarının �alışma başlangıcı ve� sonunda tespit edilen ayak �l��mleri arasında herhangi bir değişiklik saptanmamıştır (Tablo III).


Tablo III

�M.musculus (Balb/C fare), M.auratus (hamster), M.unguiculatus (gerbil) ve R.norvegicus (rat) t�rlerinde lezyon b�y�kl�ğ� bakımından en fazla patolojik etkiyi sırasıyla L.major, L.tropica, L.infantum ve L.donovani t�rlerinin g�sterdiği saptanmıştır (Şekil 1,2,3,4).


Şekil 1

Şekil 2

Şekil 3

Şekil 4

GraphPad Prism v. 6.0 (CA, ABD) istatistik programı kullanılarak yapılan Dunnett's �oklu karşılaştırma testine g�re; M.musculus (Balb/C fare)'da ayak tabanındaki lezyon gelişimi, L.tropica, L.major ve L.infantum t�rleri ile enfekte edilen ayak �l��lerinin kontrol grubu ayak �l��leriyle karşılaştırılması istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p< 0.05). L.donovani ile enfekte edilen hayvanların ayak �l��leriyle kontrol grubu ayak �l��lerinin karşılaştırılması istatistiksel olarak anlamlı saptanmamıştır (p> 0.05).

M.auratus (hamster) ayak tabanındaki lezyon gelişiminin, L.tropica, L.major ve L.infantum t�rleri ile enfekte edilen ayak �l��lerinin kontrol grubu ayak �l��leriyle karşılaştırılması sonucu istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p< 0.05). L.donovani ile enfekte edilen ayak �l��lerinin kontrol ayak �l��leriyle karşılaştırılmasında ise anlamlılık saptanmamıştır (p> 0.05).

M.unguiculatus (gerbil) ayak tabanındaki lezyon gelişimi, L.tropica, L.major, L.infantum ve L.donovani t�rleri ile enfekte edilen ayak �l��lerinin kontrol grubu ayak �l��leriyle karşılaştırılması� sonu�ları istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p< 0.05).

R.norvegicus (rat) ayak tabanındaki lezyon gelişimi, L.tropica ve L.major t�rleri ile enfekte edilen ayak �l��lerinin kontrol grubu ayak �l��leriyle karşılaştırılması� istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p< 0.05). L.infantum ve L.donovani t�rleriyle enfekte edilen ayak �l��leri kontrol grubu ayak �l��leriyle karşılaştırıldığında ise herhangi bir anlamlılık saptanmamıştır (p> 0.05).

TARTIŞMA

İran'ın g�neyindeki endemik b�lgede yapılan bir saha �alışmasında yirmi Tatera indica, sekiz Meriones crassus ve d�rt Gerbillus t�r� yakalanmış ve bu kemiricilerden d�rt T.indica ve iki Gerbillus t�r�n�n karaciğer ve dalaklarından hazırlanan preparatlarda ve bu �rneklerden NNN besiyerine yapılan ekimler sonucunda parazite rastlandığı bildirilmiştir. PCR ile yapılan molek�ler �alışmalarda saptanan parazitin L.major olduğu belirtilmiştir14.

İran'da KL'nin endemik olduğu bir b�lgeden yakalanan 69 adet kemirgende PCR kullanılarak Leishmania t�rlerinin belirlenmesine y�nelik yapılan bir araştırmada, yakalanan 19 adet Rhombomis opimus� t�r�n�n d�rd�nde, 21 adet Meriones lybicus� t�r�n�n ���nde ve 29 adet Meriones persicus t�r�n�n ikisinde olmak �zere toplam dokuz kemiricide PCR y�ntemi ile L.major ve bir M.persicus'ta L.tropica saptanmıştır15.

Orta İran'da KL'nin endemik olduğu bir alanda yakalanan kemirici t�rlerinden Rhombomys opimus t�r� kemirgenlerin %91.9'unun kulaklarından yapılan preparatlarda Leishmania amastigotları saptanmıştır. Daha sonra PCR y�ntemi ile de bu verilerle uyumlu sonu�lar alınmış ve bu parazitin L.major olduğu bildirilmiştir. Leyşmanyazis'in g�r�ld�ğ� bu b�lgelerdeki potansiyel rezervuar konaklarının saptanarak bu hastalığı �nleme programlarının� s�z konusu konakların da rol� g�z �n�ne alınarak yeniden d�zenlenmesi gerektiği belirtilmiştir16.

Moğolistan'da Gobi ��l�nde yapılmış olan �alışmalarda toplanan 39 Rhombomys opimus (b�y�k gerbil) �rneğinin sekizinden Leishmania spp. izole edilmiştir17.

İspanya'nın g�neyinde Granada ilinde yapılan bir �alışmada 37 yabani kemirici (yirmi d�rt Apodemus sylvaticus, dokuz R.rattus, d�rt M.musculus) doğadan kapanlar yardımıyla yakalanmıştır. Yapılan fiziksel muayenede, baş b�lgesinde alopesi g�zlenen bir dişi A.sylvaticus ve bir dişi R.rattus dışındaki kemiricilerde deri lezyonuna rastlanmamıştır. Molek�ler incelemeler (PCR) sonucunda 10 kemiricide (beş A.sylvaticus, �� R.rattus, iki M.musculus) L.infantum saptanmıştır18.

İran'ın kuzeyinde Damghan ilinde yapılan bir �alışmada Nesokia indica (s= 95), M.musculus (s= 3) ve Microtus socialis (s= 2) kemirici t�rlerinden 100 kemirici doğadan canlı olarak yakalanmış ve parazitolojik ve molek�ler (nested-PCR) y�ntemler kullanılarak kemiricilerdeki leyşmanyazis enfeksiyonunun varlığı araştırılmıştır. Kemiricilerin 71'inde parazitolojik inceleme sonucunda Leishmania amastigotları saptanmıştır. N.indica t�r�ne ait 15 kemiricinin L.major, bir kemiricinin ise L.infantum ile enfekte olduğu molek�ler y�ntemlerle (nested-PCR) bulunmuştur19.

Yunanistan'ın kuzeyindeki �eşitli b�lgelerden toplanan 97 kemirici (66 M.musculus, 19 R.norvegicus ve 12 R.rattus), sitoloji (dalak ve karaciğer simirleri), seroloji (ELISA) ve PCR (ger�ek zamanlı ve jel bazlı) y�ntemleri kullanılarak kemiricilerdeki Leishmania enfeksiyonunun prevalansı araştırılmıştır. T�m sitoloji preparatları negatif bulunmuştur. T�m kemiricilerin %54.5'inde (R.norvegicus t�r�nde %70, R.rattus t�r�nde %50 ve M.musculus t�r�nde %50) spesifik IgG antikorları saptanmıştır. T�m �rneklerin %19.6'sı (R.rattus t�r� kemiricilerde %25, M.musculus t�r� kemiricilerde %24 oranında saptanmış olup, R.norvegicus t�r� kemiricilerde saptanmamıştır) en az bir molek�ler y�ntem ile pozitif bulunmuştur20.

Suudi Arabistan'da yapılan bir �alışmada VL'li hastaların� saptandığı b�lgeden yakalanmış olan 22 R.rattus'tan bir tanesinin L.infantum, �� tanesinin L.donovani ile enfekte olduğu bulunmuştur21.

İsrail'in kuzeyinde KL odaklarında yapılan bir �alışmada toplanan 97 Phlebotomus arabicus t�r�nden 5 (%5.2)'inin ve 162 P.sergenti t�r�nden 2 (%1.2)'sinin L.tropica ile enfekte olduğu bulunmuştur. Yine b�lgeden toplanan 29 adet Procavia capensis'den ���nde ise PCR ile L.tropica bulunduğu bildirilmiştir22.

Şanlıurfa'da bir hastadan elde edilen L.tropica izolatı kullanılarak, M.musculus �zerinde deneysel enfeksiyon denemeleri yapılan bir �alışmada farelerin parazit ile enfekte olduğu bildirilmiştir23.

T�rkiye'deki bir KL hastasından elde edilen L.major izolatının M.unguiculatus (gerbil) t�rlerinde hem KL hem de VL'ye neden olduğu bildirilmiştir24.

Bizim �alışmamızda da deney gruplarındaki Mus, Mesocricetus, Meriones ve Rattus cinslerinden t�m deney hayvanlarının ayak tabanlarında lezyon oluştuğu ve L.tropica, L.major, L.infantum ve L.donovani ile enfekte oldukları g�r�lm�şt�r. Ayrıca ayak tabanından ve karaciğer, dalak ve testislerinden hazırlanan yayma preparatlarda Leishmania amastigotları g�r�lm�ş ve hayvanların bu dokularından alınan klinik materyallerinin ekimlerinin yapıldığı besiyerlerinde promastigotlar saptanmıştır. Leishmania parazitinin ITS1 ve hsp70 b�lgelerine �zg� primer ve problar ile ger�ek zamanlı PCR yardımıyla hayvanlardan alınan klinik materyaller kullanılarak tanıya y�nelik �alışmalarda L.tropica, L.major, L.infantum ve L.donovani'ye uygun erime eğrileri saptanmıştır. Bu da bize deney gruplarındaki t�m deney hayvanı cinslerinin L.tropica, L.major, L.infantum ve L.donovani ile enfekte olduğunu g�stermektedir. Bundan dolayı �zellikle �lkemizin doğasında bulunan Meriones, Mesocricetus, Rattus ve Mus cinslerinin potansiyel taşıyıcı kemiriciler olabileceğini d�ş�nd�rmektedir.

�lkemize olan m�lteci akını sonucu son zamanlarda giderek artan leyşmanyazis enfeksiyonlarının ve buna bağlı olarak diren�li leyşmanyazis enfeksiyonlarının g�r�lmesi bu hastalığın yayılmasında etken olan fakt�rlerin tespit edilmesi zorunluluğunu ortaya koymuştur. T�rkiye'de L.tropica'nın vekt�r�n�n Phlebotomus sergenti, L.major'un vekt�r�n�n Phlebotomus papatasi ve L.infantum'un vekt�r�n�n Phlebotomus tobbi olduğu bildirilmiştir25. Kemiricilerin doğada kazdıkları yuvalar, hem ısı ve nem a�ısından hem de besin kaynağı� olarak kan i�erdiği i�in kum sineklerinin yaşama ve beslenmesi� a�ısından uygun ortamlar oluşturmaktadır. Leishmania parazitlerinin kemiriciler arasındaki d�ng�s� burada bulunan vekt�r kum sinekleri aracılığıyla olmaktadır. Bu durum, etkenin insana bulaşması a�ısından risk� i�ermektedir. Bu �alışmada, �lkemiz doğasında bulunan potansiyel taşıyıcı kemirici cinslerinden Mus, Mesocricetus, Meriones ve Rattus cinslerinin L.tropica, L.major, L.infantum ve L.donovani t�rleri ile laboratuvarda enfekte olabildiği ortaya konulmuştur. �lkemizde doğada yaşayan kemircilerde L.tropica, L.major, L.infantum ve L.donovani t�rlerinin taşıyıcılığının saptanması kemiricilerle m�cadele konusunda gereken kontrol �nlemlerinin alınmasını gerektiren bir durumdur. �lkemizde de bulunan potansiyel taşıyıcı kemirici cinslerinden Mus, Mesocricetus, Meriones ve Rattus cinslerinin L.tropica, L.major, L.infantum ve L.donovani t�rlerini taşıyıp taşımadığını araştırmak amacıyla geniş �l�ekli epidemiyolojik projelerin planlanması gerekmektedir.

TEŞEKK�R

Bu �alışmanın bir b�l�m� Manisa Celal Bayar �niversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinat�rl�ğ�n�n BAP 2015-108 nolu projesi ile desteklenmiştir. Manisa Celal Bayar �niversitesi Parazit Bankası'na ve sıvı azot temininde yardımcı olan Air Liquide firmasına katkılarından dolayı teşekk�r ederiz.

KAYNAKLAR

  1. �zbel Y, �zensoy T�z S. Leishmaniasis, pp: 197-241. In: �zcel MA, �zbel Y, Ak M (eds), Tıbbi Parazit Hastalıkları. 2007. T�rkiye Parazitoloji Derneği Yayını, No: 22, İzmir.
  2. Scholtyseck E. Fine structure of parasitic protozoa, pp: 44-45. An atlas of micrographs, drawing and diagrams. 1979. Springer-Verlag Berlin Heidelberg New York.
  3. Markell EK, John DT, Krotoski WA, pp: 123-88. In: Markell and Voge's Medical Protozoology. 1999, 8th ed. WB Saunders Company. London, United Kingdom.
  4. Marquardt WC, Demaree RS, Grieve RB, pp:57-71. Leishmania and the Leishmanioses, In: Parasitology and Vector Biology. 2000, Academic Press, San Diego, USA.
  5. Osman OF. The PCR and DAT for diagnosis and management, pp: 49-56. In: Ph.D. Thesis (Osman OF). 1998, Royal Tropical Institute, Amsterdam.
  6. Unat EK, Y�cel A, Altaş K , pp:570-79. In: Samastı, M. Unat'ın Tıp Parazitolojisi. 1991, D�rd�nc� baskı. İ� Cerr Tıp Fak Yayınları, İstanbul.
  7. Alvar J, V�lez ID, Bern C, et al. Leishmaniasis worldwide and global estimates of its incidence. PLoS One 2012; 7(5): e35671.
  8. AlSamarai AM, AlObaidi HS. Cutaneous Leishmaniasis in Iraq. J Infect Dev Ctries 2009; 3(2): 123-9.
  9. Tayeh A, Jalouk L, Cairncross S. Twenty years of cutaneous Leishmaniasis in Aleppo, Syria. Trans R Soc Trop Med Hyg 1997; 91(6): 657-9.
  10. Syria Ministry of Health of Report, 2013, Damascus.
  11. Salman IS, Vural A, Unver A,� Sacar S. Cutaneous Leishmaniasis cases in Nizip, Turkey after the Syrian civil war. Mikrobiyol Bul 2014; 48(1): 106-13.
  12. Toz SO, Culha G, Zeyrek FY, et al. A real-time ITS1-PCR based method in the diagnosis and species identification of Leishmania parasite from human and dog clinical samples in Turkey. PLoS Negl Trop Dis 2013; 7(5): e2205.
  13. Van der Auwera G, Bart A, Chicharro C, et al. Comparison of Leishmania typing results obtained from 16 European clinical laboratories in 2014. Euro Surveill 2016; 21(49): 30418.
  14. Mehrabani D, Motazedian MH, Oryan A Asgari Q, Hatam GR, Karamian M. A search for the rodent hosts of Leishmania major in the Larestan region of southern Iran: demonstration of the parasite in Tatera indica and Gerbillus sp., by microscopy, culture and PCR. Ann Trop Med Parasitol 2007; 101(4): 315-22.
  15. Parvizi P, Moradi G, Akbari G, et al. PCR detection and sequencing of parasite ITS-rDNA gene from reservoirs host of zoonotic cutaneous leishmaniasis in central Iran. Parasitol Res 2008; 103: 1273-8.
  16. Rassi Y, Abai MR, Javadian E, et al. Molecular data on vectors and reservoir hosts of zoonotic cutaneous leishmaniasis in central Iran. Bull Soc Pathol Exot 2008; 101(5): 425-8.
  17. Sambuu G, Sanjoba C, Asada M, et al. Zoonotic Leishmania infection among great gerbils in Mongolia. 4th Worldleish, 3-7 February 2009, India. p:83.
  18. Navea-P�rez HM, D�az-S�ez V, Corpas-L�pez V, et al. Leishmania infantum in wild rodents: reservoirs or just irrelevant incidental hosts? Parasitol Res 2015; 114(6): 2363-70.
  19. Pourmohammadi B, Mohammadi-Azni S, Kalantari M. Natural infection of Nesokia indica with Leishmania major and Leishmania infantum parasites in Damghan city, Northern Iran. Acta Trop 2017; 170: 134-9.
  20. Tsakmakidis I, Angelopoulou K, Dovas CI, et al. Leishmania infection in rodents in Greece. Trop Med Int Health 2017; 22(12):1523-32.
  21. Ibrahim EA, al-Zahrani MA, al-Tuwaigri AS, et al. Leishmania infecting man and wild animals in Saudi Arabia. 9. The black rat (Rattus rattus) a probable reservoir of visceral leishmaniasis in Gizan province, south-west Saudi Arabia. Trans R Soc Trop Med Hyg 1992; 86(5): 513-4.
  22. Jacobson RL, Eisenberger CL, Svobodona M, et al. Outbreak of cutaneous leishmaniasis in Northern Israel. J Infect Dis 2003; 188(7): 1065-73.
  23. Girginkardeşler N, Balcıoğlu IC, Yereli K,� �zbilgin A, �zbel Y. Cutaneous leishmaniasis infection in Balb/c mice using a Leishmania tropica strain isolated from Turkey. J Parasitol 2001; 87(5): 1177-8.
  24. Bakırcı S, Bilgi� HB, K�se O, et al. Deney hayvanı olarak gerbiller (Meriones unguiculatus): Leishmania major i�in iyi bir rol model olabilir mi? Turkiye Parazitol Derg 2015; 39: 212-7.
  25. Arserim SK, �etin H, T�z S,� �zbel Y. Kum sinekleri (Diptera: Pscychodidae) Vekt�rl�kleri ve M�cadelesi pp: 154, In: �zbel Y (ed), Vekt�r Artropodlar ve M�cadelesi, 2017, T�rkiye Parazitoloji Derneği, İzmir.

İletişim (Correspondence):

Ahmet Yıldırım,

Celal Bayar �niversitesi Tıp Fak�ltesi,

Tıbbi Parazitoloji Anabilim Dalı,

Manisa, T�rkiye.

Tel (Phone): +90 507 881 8920,

E-posta (E-mail): ahmetyildirim.par@yahoo.com

Yazdır