Yazdır

Kısa Bildiri/Short Communication
Mikrobiyol Bul 2013; 47(4): 708-716

Türkiye'den Bildirilen Zigomikoz Olgularının Havuz Analiz Yöntemi ile Değerlendirilmesi

Evaluation of Zygomycosis Cases by Pooled Analysis Method Reported from Turkey

Arzu Nazlı ZEKA, Meltem TAŞBAKAN, Hüsnü PULLUKÇU, Oğuz Reşat SİPAHİ, Tansu YAMAZHAN, Bilgin ARDA

Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, İzmir.

Ege University Faculty of Medicine, Department of Infectious Diseases and Clinical Microbiology, Izmir, Turkey.

ÖZET

Zigomikoz, hızlı ilerleyen ve sıklıkla ölümcül seyreden, Mucorales takımında bulunan Mucor, Rhizopus, Rhizomucor ve Absidia cinsi küf mantarlarının neden olduğu invazif bir fungal enfeksiyondur. Kontrolsüz diyabet, hematolojik maligniteler, uzun süreli kortikosteroid kullanımı veya immünosüpresif tedavi, mukormikoz için predispozan faktörlerdir. Bu çalışmada, Türkiye'den yerli ve yabancı dergilerde son 17 yılda yayınlanmış zigomikoz olgularının yaş, cinsiyet, altta yatan hastalıklar, klinik bulgular, tanı yöntemleri, tedavi şekilleri ve mortalite açısından havuz analizi yöntemi ile incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışmamızda iki ulusal (http://uvt.ulakbim.gov.tr, http://www.turkmedline.net) ve iki uluslararası (www.ncbi.nlm. nih.gov, http://apps.webofknowledge. com) veri tabanı kullanılmıştır. Yapılan taramada, 1995-2012 yılları arasında yayınlanmış, çalışma kriterlerine uygun ve tam metnine ulaşılan 64 makale (34'ü uluslararası, 30'u ulusal veri tabanlarında) analize dahil edilmiştir. Bu çalışmalardaki, Avrupa Kanser Araştırma ve Tedavi Derneği (EORTC)'nin kriterlerine göre kesin invazif fungal enfeksiyon tanısı olan toplam 151 (71'i kadın ve 80'i erkek, yaş ortalaması 45.4 ± 21.4 yıl) zigomikoz olgusu değerlendirilmiştir. Hastaların 91 (%60)'i rinoserebral, 42 (%27.8)'si sinoorbital, 7 (%4.6)'si akciğer, 6 (%3.9)'sı disemine, 3 (%1.9)'ü deri, 2 (%1.3)'si gastrointestinal sistem zigomikozu tanısını almıştır. En sık görülen semptom ve bulgular; gözde ve yüzde şişlik (n= 95, %63), ateş (n= 72; %48), nazal obstrüksiyon (n= 60; %40), baş ağrısı (n= 58; %38) ve oftalmopleji (n= 48; %32) olarak izlenmiştir. En sık saptanan risk faktörlerinin, diyabet (%49) ve hematolojik malignite (%39.7) varlığı olduğu belirlenmiştir. Mikolojik kültür 82 olguda yapılmış ve 51 olgunun klinik örneklerinin kültüründe üreme saptanmıştır. Kültürde üreyen etkenlerin dağılımı; Mucor spp. (n= 19, %37.2), Rhizopus spp. (n= 13, %25.5), Zygomycetes (n= 9, %17.6), Rhizopus oryzae (n= 4, %7.8), Rhizopus spp. + maya (n= 3, %5.9), Rhizomucor spp. (n= 2, %3.9) ve Rhizosporium spp. (n= 1, %1.9) şeklindedir. Tanı için, 133 olguda patolojik inceleme ve 126 olguda radyolojik görüntüleme kullanılmıştır. Olguların 115'ine cerrahi girişim ile birlikte antifungal tedavi verilmiş; 30 olgu sadece antifungal tedavi, dört olgu sadece cerrahi tedavi almıştır. Antifungal tedavi olarak; 77 olguya klasik amfoterisin B (AMP-B), 60 olguya lipozomal AMP-B, altı olguya lipozomal AMP-B + posakonazol kombinasyonu ve iki olguya da lipid kompleks AMP-B başlanmıştır. Değerlendirilen olgularda mortalite oranı %54.3 (82/151) olarak tespit edilmiştir. Bu analiz sonucunda elde edilen veriler, mukormikozun tanı ve tedavisinde, ilerlemelere rağmen mortalitenin hala oldukça yüksek olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla riskli hasta gruplarında, erken tanı için mukormikozun akılda tutulması ve tedavide cerrahi girişimle birlikte uygun antifungal tedavinin en kısa zamanda başlanması gereklidir.

Anahtar sözcükler: Zigomikoz; havuz analizi; risk faktörleri; antifungal tedavi; Türkiye.

ABSTRACT

Zygomycosis is a rapidly-progressive invasive fungal disease with high mortality rates. Mucor, Rhizopus, Rhizomucor and Absidia species classified in Mucorales order, are the main causative agents of zygomycosis. Uncontrolled diabetes, hematologic malignancies, long term corticosteroid use and immunosuppressive therapies are the main predisposing factors for mucormycosis. In this study, we aimed to evaluate the mucormycosis cases from Turkey published in national and international databases in the last 17 years by means of age, gender, co-morbidities, signs and symptoms, diagnostic methods, therapeutic modalities, and mortality rate by pooling analysis. In our study, two national (http://uvt.ulakbim.gov.tr, http://www.turkmedline.net) and two international (www.ncbi.nlm.nih.gov, http://apps.webofknowledge.com) databases were used. A total of 64 manuscript (34 from national and 30 from international databases) published between 1995 and 2012, which were eligible for the study criteria and accessible as full text were included in the study. A total of 151 mucormycosis patients (71 female, 80 male; mean age: 45.4 ± 21.4 years) from these studies, with definitive diagnosis of invasive fungal infections according to the criteria of European Organization for Research and Treatment of Cancer (EORTC) have been evaluated. Of 151 patients 91 (60%) were diagnosed as rhinocerebral, 42 (%27.8) were sinoorbital, 7 (4.6%) were pulmonary, 6 (3.9%) were disseminated, 3 (1.9%) were skin, and 2 (1.3%) were gastrointestinal mycormycosis. The most common symptoms and signs were; swelling of eye and face (n= 95, 63%), fever (n= 72, 48%), nasal obstruction (n= 60, 40%), headache (n= 58, 38%) and opthtalmoplegia (n= 48, 32%). The most common co-morbidity was diabetes (49%) followed by hematological malignancies (39.7%). Mycological cultures were performed for 82 patients, and fungal growth were detected in the clinical specimens of 51 cases. The distribution of strains isolated in culture were as follows: Mucor spp. (n= 19, 37.2%), Rhizopus spp. (n= 13, 25.5%), Zygomycetes (n= 9, 17.6%), Rhizopus oryzae (n= 4, 7.8%), Rhizopus spp. + yeast (n= 3, 5.9%), Rhizomucor spp. (n= 2, 3.9%) and Rhizosporium spp. (n= 1, 1.9%). In 133 patients, histopathological investigation and in 126 patients radiological examinations were performed for diagnosis. Both surgical debridement and antifungal therapy were employed in 115 patients. Four patients had received only surgical debridement and 30 only antifungal therapies. Classical amphotericin B (AMP-B) therapy for 77 cases, liposomal AMP-B for 60 cases, liposomal AMP-B + posaconazole for six cases and lipid complex AMP-B for two cases have been started as antifungal therapies. Total mortality rate was detected as 54.3% (82/151). In conclusion, despite new diagnostic tools and therapeutic agents, mortality rates in mucormycosis are still very high. For the management, mucormycosis should be considered early in risky patients, and surgical debridement together with effective antifungal therapy should be applied as soon as possible.

Key words: Zygomycosis; pooled analysis; risk factors; antifungal therapies; Turkey.

Geliş Tarihi (Received): 03.04.2013 • Kabul Ediliş Tarihi (Accepted): 16.07.2013

GİRİŞ

Zigomikoz, hızlı ilerleyen ve sıklıkla ölümcül seyreden, invazif fungal bir enfeksiyondur. Diyabet ve immün yetmezlikli hasta sayısının gün geçtikçe artması, sorun mikroorganizmalarla oluşan enfeksiyon oranlarının da artmasına neden olmuştur. Zigomikozun rino-orbito-serebral, deri, akciğer, gastrointestinal ve disemine olmak üzere başlıca beş klinik formu bulunmaktadır1. Bu çalışmada, son 17 yılda Türkiye'den yayınlanmış zigomikoz olgularının yaş, cinsiyet, altta yatan hastalık, tutulum yeri, klinik bulgular, tanı yöntemleri, tedavi şekilleri ve mortalite oranlarının havuz analizi yöntemiyle incelenmesi amaçlanmıştır.

GEREÇ ve YÖNTEM

Türkiye'de son 17 yılda yerli ve yabancı dergilerde yayınlanmış zigomikoz olguları iki ulusal veri tabanında (http://uvt.ulakbim.gov.tr, http://www.turkmedline.net) ve iki uluslararası veri tabanında (www.ncbi.nlm.nih.gov, http://apps.webofknowledge.com) araştırıldı. Ulusal veri tabanlarında anahtar kelimeler "mukor", "mukormikoz" ve ''zigomikoz'' olarak; uluslararası veri tabanları ise ‘‘mucor'', ‘'mucormycosis'' ve ‘'zygomycosis'' kelimelerine "Turkey" eklenerek tarandı. İlgili yayınlarda tanı ve tedavi ile ilgili yeterli açıklama yapılmayan yayınlar ile 1995 öncesi yayınlar değerlendirme dışında bırakıldı. Buna göre, 1995-2012 yılları arasında yayınlanan toplam 71 makaleden, çalışma kriterlerine uygun olan ve tam metnine ulaşılan 64 makale (34 uluslararası, 30 ulusal veri tabanlarından) değerlendirilmeye alındı2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15,16,17,18,19,20,21,22,23,24,25,26,27,28,29,30,31,32,33,34,35,36,37,38,39,40,41,42,43,44,45,46,47,48,49,50,51,
52,53,54,55,56,57,58,59,60,61,62,63,64,65. Bu makalelerde EORTC (Avrupa Kanser Araştırma ve Tedavi Organizasyonu) kriterlerine göre kanıtlanmış invazif fungal enfeksiyon tanılı 151 zigomikoz olgusu çalışmaya dahil edildi.

Zigomikoz olgularında yaş, cinsiyet, klinik bulgular, klinik formlar, altta yatan hastalıklar ve tedavi şekilleri değerlendirildi. Tanı yöntemlerinden mikrobiyolojik tanı (direkt muayene ve mikolojik kültür), patolojik tanı ve radyolojik görüntüleme yöntemleri incelendi; ek olarak cerrahi ve medikal tedavinin mortalite oranlarına etkisi irdelendi.

BULGULAR

Değerlendirmeye alınan 151 olgunun 71'i kadın, 80'i erkek olup, yaş ortalaması 45.4 ± 21.4 (yaş aralığı: 0-84) yıldır. Olguların tanısal dağılımları incelendiğinde, 91'inin rinoserebral, 42'sinin sinoorbital, 7'sinin akciğer, 3'ünün deri, 6'sının disemine ve 2'sinin gastrointestinal sistem zigomikozu tanısı aldığı belirlenmiştir. Hastalarda en sık görülen semptom ve bulgular ile altta yatan hastalıklar Tablo I'de verilmiştir.


Tablo I

Tanı yöntemleri incelendiğinde; mikolojik kültür 82 olguda yapılabilmiş ve bunların 51'inde kültürde üreme saptanmıştır. Kültürde üreyen etkenlerin dağılımı Tablo II'de verilmiştir. Tanı için ayrıca olguların 133'ünde patolojik inceleme, 126'sında radyolojik görüntüleme yöntemleri kullanılmıştır.


Tablo II

Olguların 115'ine cerrahi girişim ile birlikte antifungal tedavi verilmiş; 30 olguya sadece antifungal tedavi, 4 olguya ise sadece cerrahi girişim uygulanmıştır (Tablo III). Antifungal tedavi olarak; 77 olguya klasik amfoterisin B (AMP-B), 60 olguya lipozomal AMP-B, altı olguya lipozomal AMP-B + posakonazol kombinasyonu ve iki olguya da lipid kompleks AMP-B başlanmıştır. Klasik AMP-B tedavisi başlanan olgulardan 12'sinde yan etkiler (10 olguda böbrek yetmezliği, 2 olguda allerjik reaksiyon), bir olguda ise tedavi yanıtsızlığı nedeniyle lipozomal AMP-B'ye geçilmiştir. Sadece bir hastaya, lipozomal AMP-B tedavisi başlandıktan sonra posakonazol ile idame tedavisi verilmiştir. İki olgu ise tedavi almadan kaybedilmiştir. Bir olguya hiperbarik oksijen tedavisi uygulanmıştır. Tedavi süresi bildirilen yayınlarda, olguların ortalama tedavi süresi 47.8 gündür.


Tablo III

Değerlendirilen olgularda mortalite oranı %54.3 (n= 82) olarak izlenmiştir (Tablo III). Kaybedilen hastaların 29 (%35.4)'unda nötropeni saptanmıştır. Sağ kalan olgularda ortalama tedavi süresi, mortalite ile sonuçlananlara göre daha yüksektir. Sadece cerrahi tedavi alan 4 olgu iyileşmiş, sadece antifungal tedavi alan 30 olgunun 17'si mortalite ile sonuçlanmıştır.

TARTIŞMA

Zigomikoz, tanı ve tedavisi güç olan fungal enfeksiyonlardan biridir. Özellikle hematolojik maligniteli hastalarda yapılan otopsi çalışmalarında, Aspergillus ve Candida enfeksiyonlarından sonra üçüncü sıklıkta görüldüğü bildirilmektedir3. Zigomikoz ile ilgili yapılmış en geniş serili çalışma, Roden ve arkadaşlarının1 zigomikozlu 929 olguyu derledikleri çalışmadır. Ülkemizden yapılan ulusal ve uluslararası zigomikoz yayınları genellikle tek ya da az sayıda olguları kapsamaktadır. Bu nedenle çalışmamızda son 17 yılda ülkemizden yayınlanmış ulusal ve uluslararası zigomikoz olgularının havuz analiz yöntemiyle değerlendirilmesi amaçlanmıştır.

Farklı serilerde oranlar değişmekle birlikte, en sık rinoserebral form bildirilmekte, onu akciğer, deri, gastrointestinal ve disemine zigomikoz izlemektedir1. Çalışmamızda da, rinoserebral (%60) ve sinoorbital (%27.8) zigomikoz en sık görülen klinik tablolar olmuştur. Diyabet, özellikle de kontrolsüz diyabet ve ketoasidoz, zigomikoz olguları için en iyi bilinen risk faktörüdür. Bununla birlikte immün süpresyona neden olan hematolojik maligniteler, nötropeni, kortikosteroid kullanımı, böbrek yetmezliği, HIV enfeksiyonu, desferroksamin tedavisi, travma veya yanık gibi nedenlerle deri bütünlüğünün bozulması da diğer risk faktörleri arasında yer alır5. Çalışmamızda en sık görülen risk faktörü diyabet (%49) olarak saptanmış olup, olguların %8.6'sında ketoasidoz bulunmaktadır.

Zigomikoz tanısında altın standart kültürde etkenin izole edilmesidir. Ancak alınan örneklerin mikoloji laboratuvarına gönderilmemesi önemli bir problemdir. Bu analiz çalışmasında, olguların yaklaşık yarısında mikolojik değerlendirmenin yapılmadığı dikkati çekmiştir. Bu durum tanının gecikmesine yol açarak mortalitenin daha da artmasına neden olabilir. Zigomikoz düşünülen olgularda mikolojik kültürün önemi, bu hasta grubuna tanı ve tedavi amaçlı cerrahi girişim yapan hekimler tarafından iyi kavranmalıdır. Kültür yapılamayan olgularda tanı, radyolojik ve patolojik olarak konulabilir. Bazı olgularda ise tanı ne yazık ki postmortem konulabilmektedir. Erken tanı ve tedavi hayati önem taşıdığından, tanıda mikolojik, patolojik ve radyolojik yöntemlerin tümü kullanılmalıdır.

Zigomikoz tedavisinin başarısında en önemli faktörler, altta yatan hastalığın kontrolü ve erken dönemde uygun tedaviye başlanmasıdır. Sistemik antifungal tedavide amfoterisin B (AMP-B) en fazla kullanılan ilaçtır66. Yan etki ve kan-beyin bariyerini yeterli düzeyde geçememesi, klasik AMP-B kullanımını kısıtlamaktadır. Azol türevlerinden flukonazol zigomikoza etkisizken, posakonazol oldukça etkilidir. Bu analizde, hastaların çoğuna (%51) klasik AMP-B tedavisi başlandığı görülmüştür. Bu yüksek oranın, ülkemizde lipid formların 1994 tarihinden beri kullanıma girmiş olması ve bütçe uygulama talimatına göre ilk başlanması gereken antifungalin, klasik AMP-B olması zorunluluğundan kaynaklandığı düşünülmüştür. Sağ kalan olguların ortalama tedavi süresi, mortalite ile sonuçlananlara göre daha yüksektir. Bu durum sağ kalanların daha uzun süre tedavi alabilmelerine bağlanmıştır. Sadece cerrahi tedavi ile kür sağlanan dört olgunun zigomikoz enfeksiyonu ise sinüslerde sınırlıdır ve radikal cerrahi girişim ile tedavi başarısı sağlanmıştır.

Çalışmamızda değerlendirilen olgularda mortalite oranı %54.3 olarak bulunmuştur. Ancak hastaların büyük çoğunluğunda birden fazla risk faktörü birlikte bulunduğu için, altta yatan hastalıkların mortaliteye etkisi değerlendirilememiştir. Mortalite oranı Roden ve arkadaşlarının1 değerlendirdiği 929 mukormikoz olgusundaki oranlarla benzerdir.

Havuz analiz metodu ile yapılan çalışmalarda dahil etme ve dışlama kriterleri çok önemlidir67. Yine bu tip çalışmaların önemli bir kısıtlayıcı özelliği, retrospektif verilere dayanmasıdır. Olguların hepsinde ayrıntılı risk faktörlerinin bildirilmemesi, tanı için kullanılan yöntemlerin homojen olmaması ve tedavi sürelerinin bazı makalelerde belirtilmemiş olması, yayınlarda saptanmış olan eksikliklerdir. Ancak yüksek hasta sayısının değerlendirilmiş olması nedeniyle, bu çalışmanın, ülkemizde zigomikoz konusunda araştırma yapacak olan hekimlere ışık tutacağı düşünülmüştür.

KAYNAKLAR

  1. Roden MM, Zaoutis TE, Buchanan WL, et al. Epidemiology and outcome of zygomycosis: a review of 929 reported cases. Clin Infect Dis 2005; 41(5): 634-53.
  2. Arda B, Erdem A, Sipahi OR, et al. Mucormycosis: retrospective evaluation of 12 cases. Mikrobiyol Bul 2011; 45(3): 504-11.
  3. Gumral R, Yildizoglu U, Saracli MA, Kaptan K, Tosun F, Yildiran ST. A case of rhinoorbital mucormycosis in a leukemic patient with a literature review from Turkey. Mycopathologia 2011; 172(5): 397-405.
  4. Erdem D, Aksoy E, Albayrak D, Akan B, Gökçınar D, Göğüş N. Rinoorbitoserebral mukormikozisli bir olgu. Yeni Tıp Derg 2010; 27(4): 250-2.
  5. Demiroğlu YZ, Turunc T, Erkan AN ve ark. Posakonazol ile tedavi edilen rinoserebral mukormikoz olgusu. Klimik Derg 2010; 23(3): 130-3.
  6. Aras MH, Kara MI, Erkiliç S, Ay S. Mandibular mucormycosis in immunocompromised patients: report of 2 cases and review of the literature. J Oral Maxillofac Surg 2012; 70(6): 1362-8.
  7. Ketenci I, Unlu Y, Kaya H, et al. Rhinocerebral mucormycosis: experience in 14 patients. J Laryngol Otol 2011; 125(8): 1-9.
  8. Kasapoglu F, Coskun H, Ozmen OA, Akalin H, Ener B. Acute invasive fungal rhinosinusitis: evaluation of 26 patients treated with endonasal or open surgical procedures. Otolaryngol Head Neck Surg 2010; 143(5): 614-20.
  9. Ataseven H, Yüksel I, Gultuna S, et al. Fatal rhinocerebral mucormycosis under the shade of hepatic encephalopathy. Ann Hepatol 2010; 9(4): 462-4.
  10. Erbey F, Kocabaş E, Bayram İ, Soyupak S, Gümürdülü D, Tanyeli A. Pediatric invasive mucormycosis cured with high dose liposomal amphotericin B. Tuberk Toraks 2012; 60(4): 375-9.
  11. Turan MN, Tatar E, Yaprak M, et al. A mucormycosis case presented with orbital apex syndrome and hemiplegia in a renal transplant patient. Int Urol Nephrol 2012 Sep 30. [Epub ahead of print]
  12. Ozturk MA, Akin MA, Deniz K, et al. Neonatal gastrointestinal mucormycosis in an asphyxiated premature newborn. Turk J Pediatr 2011; 53(6): 705-8.
  13. Dalgic B, Bukulmez A, Sari S. Pyogenic liver abscess and peritonitis due to Rhizopus oryzae in a child with Papillon-Lefevre syndrome. Eur J Pediatr 2011; 170(6): 803-5.
  14. Köse Ş, Gül S, Akkoçlu G, Türken M, İnci R. Rinoserebral mukormikoz: Olgu sunumu. Klimik Derg 2011; 24(3): 191-4.
  15. Özkul A, Başak S, Ertuğrul MB, Odabaşı O, Dinçel HÖ, Öztürk B. Garcin sendromuyla kendini gösteren rinoserebral mukormikoz olgusu. Klimik Derg 2011; 24(3): 187-90.
  16. Apaydın FE, Orhan B, Bilgi S, Akalın H. Uzun süren febril nötropenili bir olguda akciğer mukormikozu ve posakonazol kullanımı. Klimik Derg 2011; 24(1): 57-61.
  17. Akagün F, Şekercan Ö, Batmaz T, Bora F, İnci A, Fincancı Ö. Rinoorbital mukormikoz: palatal nekroz. İstanbul Tıp Derg 2011; 12(2): 96-100.
  18. Taşbakan MI, Arda B, Soyer NA ve ark. Aplastik anemili bir olguda mukormikoz. Ege Tıp Derg 2007; 46(1): 57-60.
  19. Taşbakan MS, Çeviker Y, Sipahi OR ve ark. Pansitopenik bir olguda rinoserebral ve akciğer mukormikozu ve aspergillozu. ANKEM 2010; 24(1): 42-5.
  20. Tatar EC, Sürenoğlu UA, Işık E, Tütüncü E, Korkmaz H. Rhino-orbital mucormycosis with orbital abscess: a case report. Kulak Burun Bogaz Ihtis Derg 2011; 21(2): 102-5.
  21. Turunc T, Demiroglu YZ, Aliskan H, Colakoglu S, Arslan H. Eleven cases of mucormycosis with atypical clinical manifestations in diabetic patients. Diabetes Res Clin Pract 2008; 82(2): 203-8.
  22. Suslu AE, Ogretmenoğlu O, Suslu N, Yucel OT, Onerci TM. Acute invasive fungal rhinosinusitis: our experience with 19 patients. Eur Arch Otorhinolaryngol 2009; 266(1): 77-82.
  23. Haliloglu NU, Yesilirmak Z, Erden A, Erden I. Rhino-orbito-cerebral mucormycosis: report of two cases and review of the literature. Dentomaxillofac Radiol 2008; 37(3): 161-6.
  24. Songu M, Unlu HH, Gunhan K, Ilker SS, Nese N. Orbital exenteration: a dilemma in mucormycosis presented with orbital apex syndrome. Am J Rhinol 2008; 22(1): 98-103.
  25. Koklu E, Akcakus M, Torun YA, Tulpar S, Tasdemir A. Primary gangrenous cutaneous mucormycosis of the scalp in a child: a case report. Pediatr Emerg Care 2008; 24(2): 102-4.
  26. Koc Z, Koc F, Yerdelen D, Ozdogu H. Rhino-orbital-cerebral mucormycosis with different cerebral involvements: infarct, hemorrhage, and ophthalmoplegia. Int J Neurosci 2007; 117(12): 1677-90.
  27. Ergene U, Ozbalci D, Baykal B, Metin CI, Yariktas M. Aplastic anemia, mucormycosis and aspergillosis in infectious mononucleosis: success is possible. Transfus Apher Sci 2007; 37(2): 125-9.
  28. Dizbay M, Adisen E, Kustimur S, et al. Fungemia and cutaneous zygomycosis due to Mucor circinelloides in an intensive care unit patient: case report and review of literature. Jpn J Infect Dis 2009; 62(2): 146-8.
  29. Dogan MC, Leblebisatan G, Haytac MC, Antmen B, Surmegozler O. Oral mucormycosis in children with leukemia: report of 2 cases. Quintessence Int 2007; 38(6): 515-20.
  30. Atilla MH, Ileri F, Köybaşıoğlu A, et al. Steroid induced rhinocerebral mucormycosis: report of a case. Gazi Med J 2001; 12(1): 29-32.
  31. Kara IO, Tasova Y, Uguz A, Sahin B. Mucormycosis-associated fungal infections in patients with haematologic malignancies. Int J Clin Pract 2009; 63(1): 134-9.
  32. Hatipoğlu HG, Gürbüz MO, Yüksel E. Restricted diffusion in the optic nevre and retina demonstrated by MRI in rhino-orbital mucormycosis. J Neuroophthalmol 2009; 29(1): 13-5.
  33. Kantarcioğlu AS, Yücel A, Nagao K, et al. Rhizopus oryzae strain isolated from resected bone and soft tissue specimens from a sinonasal and palatal mucormycosis case. Report of a case and in vitro experiments of yeastlike cell development. Med Mycol 2006; 44(6): 515-21.
  34. Sasmaz I, Leblebisatan G, Antmen B, Binokay F, Tunali N, Kilinc Y. Cardiac mucormycosis in a child with severe aplastic anemia: a case report. Pediatr Hematol Oncol 2006; 23(5): 433-7.
  35. Karakurum B, Karatas M, Cagici AC, et al. Mucormycosis presenting with painful ophthalmoplegia. Acta Neurol Belg 2005; 105(4): 201-5.
  36. Alkan S, Kosar AT, Ozkaya I, Dadas B. Coexistence of laryngeal mucormycosis with retropharyngeal abscess causing acute upper airway obstruction. J Otolaryngol Head Neck Surg 2008; 37(3): 73-5.
  37. Ketenci I, Unlü Y, Sentürk M, Tuncer E. Indolent mucormycosis of the sphenoid sinus. Otolaryngol Head Neck Surg 2005; 132(2): 341-2.
  38. Tugsel Z, Sezer B, Akalin T. Facial swelling and palatal ulceration in a diabetic patient. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2004; 98(6): 630-6.
  39. Dokmetas HS, Canbay E, Yilmaz S, et al. Diabetic ketoacidosis and rhino-orbital mucormycosis. Diabetes Res Clin Pract 2002; 57(2): 139-42.
  40. Cagatay AA, Oncu SS, Calangu SS, Yildirmak TT, Ozsut HH, Eraksoy HH. Rhinocerebral mucormycosis treated with 32 gram liposomal amphotericin B and incomplete surgery: a case report. BMC Infect Dis 2001; 1: 22.
  41. Akoz T, Civelek B, Akan M. Rhinocerebral mucormycosis: report of two cases. Ann Plast Surg 1999; 43(3): 309-12.
  42. Calli C, Savas R, Parildar M, Pekindil G, Alper H, Yunten N. Isolated pontine infarction due to rhinocerebral mucormycosis. Neuroradiology 1999; 41(3): 179-81.
  43. Yalçın Tök Ö, Akbaş Kocaoğlu F, Acar U, Demir MN, Ornek F. Rino-orbito-serebral mukormikozis. Türk Oftalmoloji Derg 2009; 39(5): 409-14.
  44. Erkaleli M, Alacacıoğlu I, Payzın B, Ermete M, Arslan SL. Kraniyofasiyal mukormikoz: Bir olgu sunumu. Fırat Tıp Derg 2009; 14(3): 210-2.
  45. Ozçelik TB, Cagıcı CA, Ozcan I, Kırcelli C. Rhinocerebral mucormicosis in a type II diabetic patient: case report. Turkiye Klinikleri J Dental Sci 2009; 15(1): 59-63.
  46. Özcan KM, Karakuş MF, Gürbüz D, Ensari S, Dere H. İnvaziv fungal sinüzit: üç olgu sunumu. KBB Forum Derg 2008; 7(1): 31-5.
  47. Bulakbaşı N, Pabuşçu Y, Üstünsöz B, Atilla BCS, Alemdaroğlu A. Rinoserebral mukormikozis: Olgu Sunumu. Bilgisayarlı Tomografi Bült 1998; 5(1): 59-61.
  48. Türkel Y, Terzi M, Yazıcı T, Cengiz N. Santral sinir sistemi tutulumu olan ve bilateral oftalmopleji kliniği ile prezente olan mukormikoz olgusu: olgu sunumu. Türk Nöroloji Derg 2009; 15(2): 89-93.
  49. Yıldırım M, Yorgancılar E, Topçu İ, Meriç F. Rino-serebral mukormikozis: palatal nekroz. KBB Forum Derg 2009; 8(3): 75-8.
  50. Yağcı A, Eliyatkın N, Gül E, Postacı H. Paranazal sinüste invaziv mukormikoz olgusu. Ege Tıp Derg 1999; 38(1): 57-60.
  51. Dağlı M, Akmansu H, Göçer C, Boynueğri S, Eryılmaz A. İmmunolojik olarak normal bir hastada sfenoid sinüs mukormikozisi. KBB ve BBC Derg 2001; 9(1): 48-51.
  52. Kandemir Ö, Görür K, Şahin E, Özcan C, Apa DD. Diabetik bir hastada rinoserebral mukormikozis gelişiminde desferrioksaminin olası rolü. ANKEM 2007; 21(4): 237-41.
  53. Bilgin M, Oğuzkaya M, Oymak S, Canöz Ö. Akciğer mukormikozisi: İki vakanın sunumu. Erciyes Tıp Derg 2003; 25(4): 200-3.
  54. Orguc S, Yuceturk AV, Demir MA, Goktan C. Rhinocerebral mucormycosis: perineural spread via the trigeminal nerve. Clin Neurosci 2005; 12(4): 484-6.
  55. Turhan O, Inan D, Saba R, Gunseren F, Mamıkoğlu L. Rinoserebral mukormikoz: bir olgu sunumu. ANKEM  2004; 18(4): 228-30.
  56. Çekmen N, Karaca G, Güngör İ, Zengin Ak, Alkan M, Kurtipek Ö. Rino-orbital mukormikozisli hastada anestezik yaklaşım (olgu sunumu). Turkiye Klinikleri J Anest Reanim 2004; 2(1): 21-35.
  57. Başak PY, Çetin ES, Yetkin H, Akkaya VB. Oral ülserlerle seyreden bir mukormikozis olgusu. Türkdem Derg 2009; 43(2): 70-2.
  58. Çoşkun H, Hızalan İ, Erişen L, Basut O, Heper Y, Akalın H. Rino-serebral mukormikozis: üç olgu sunumu. Türk Otolarengoloji Arşivi 2004; 42(1): 41-50.
  59. Saydam L, Erpek G, Kizilay A. Calcified Mucor fungus ball of sphenoid sinus: an unusual presentation of sinoorbital mucormycosis. Ann Otol Rhinol Laryngol 1997; 106(10 Pt 1): 875-7.
  60. Bilazer M, Taş E, Şahin E ve ark. Rinoorbital mukormikoz: olgu sunumu. Bezm-i Alem Valide Sultan Vakıf Gureba Eğitim ve Araştırma Hastanesi Derg 2005; 3(1): 37-40.
  61. Aslan IK, Yazar T, Altın Ü, Kırbaş D. Rino-orbitoserebral mukormikoz. Turkiye Klinikleri J Med Sci 2005; 25(5): 745-8.
  62. İslam A, Oğuz H, Demirci M, Arslan N, Şafak MA, Felek S. Rino-serebral mukormikozis: fasial ve palatal nekroz olgu sunumu. KBB ve BBC Derg 2006; 14(1-2-3): 67-71.
  63. Yetkin G, Bayraktar MR, Kılıç S. Ateşle gelen böbrek taşı vakasında mukormikoz infeksiyonu: vaka sunumu. İnönü Üni Tıp Fak Derg 2006; 13(2): 103-4.
  64. Oktay MF, Yıldırım M. İki olgu nedeniyle mukormikozis. Dicle Tıp Derg 2007; 34(3): 211-5.
  65. Telhan L, Erdem E, Taşdemir M, Sakız D, Arapoğlu M, Palanduz A. Ölümcül seyreden mukormikozis olgusu. Çocuk Enfeksiyon Derg 2007; 1(3): 118-20.
  66. Petrikkos GL. Lipid formulations of amphotericin B as first-line treatment of zygomycosis. Clin Microbiol Infect 2009; 15(Suppl 5): 87-92.
  67. Taşbakan MS, Pullukçu H, Sipahi OR, Tasbakan MI, Ozkoren CS, Yamazhan T. Evaluation of 694 tuberculous lymphadenitis cases reported from Turkey between 1997-2009 period by pooled analysis method. Mikrobiyol Bul 2010; 44(3): 385-93.

İletişim (Correspondence):

Dr. Arzu Nazlı Zeka,

Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi,

Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı,

Bornova, 35040 İzmir, Türkiye.

Tel (Phone): +90 232 444 1343,

E-posta (E-mail): arzunazli@hotmail.com

Yazdır